2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

10.1-rasm. Yer silkinishi o‘chog‘i epimarkaz va gipomarkazning joylashgan 
chuqurligi. 
kuchlanishlar paydo bo‘ladi, bular o‘znavbatida yerning ustki qatlamining tebranishiga 
olib keladi. Gipomarkazdan hamma tarafga qaytarseysmik to‘lqinlar tarqaladi, ular asosan, 
uzunasiga va ko‘ndalang turlarga bo‘linadi. Yer ostidan uzunasiga tarqalayotgan (vertikal 
tarzda) o‘z yo‘nalishi bo‘yicha navbatma−navbat yer po‘stlog‘ini siqib, yer yuzasiga 
chiqqanda tovush chiqaradi. Bu esa yer silkinish oldidin chiqadigan tovushning o‘zginasidir.
Tovushning past va balandligi yer qimirlashining kuchiga bog‘liq. Ko‘ndalang to‘lqinlar 
(gorizantal) yer yuzasiga chiqib, zilzila to‘lqinlarini vujudga keltiradi va epimarkazning 
barcha taraflariga tarqaladilar. 
Rеspublikаmizning g'аrbiy hududidа 1976, 1984 yillаrdа yuz bergan 8,10 bаlli, 
Gаzlidаgi yer silkinishlаrini bа'zi оlimlаr аnа shu hududdаgi mаvjud gаz kоnlаri vа ulаrdаn 
gаzni so'rib оlish jаrаyoni bilаn bоg'lаshаdi(10.2-rasm). 1976 yildаgi Gаzli yer silkinishining 
gipоtsеntri (zilzilа o'chоg'i, litоsfyerаning mа'lum chuqurlikdаgi tog’ jinslаri qаtlаmlаrining 
uzilishi, surilish jоyi) yer qоbigining 525 km chuqur оrаlig'idа, 1984 yilgi yer silkinishidа esa 
50200 km оrаlig'idа jоylаshgаn. 

---