2 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi xo'jaev F. E. Po’latxo’jaeva D. M

jamoaviy  jarayonlarni  boshqarish  san’ati, 
qoidalarga  asoslangan  va  uzoq  kelajak  bashoratlariga  tayangan  holda 
rejalashtirish san’atidir. 
–  XX  asrning  boshlaridayoq  iqtisodiy  rivojlanish  strategiyalarini  amalga 
tadbiq qilish ishlari Respublikamizni bir qator hududlarida yo`lga qo`yildi. Bu kabi 
ulkan  maqsadlar  yo`lidagi  navbatdagi  strategik  muhim  bosqich  sifatida,  o`sha 
paytda  butun  mamlakat  ishlab-chiqarish  sohasini  rivojlantirib  yuborishga  qodir 
                                                           
64
 И.Д.Афанасенко, В.В.Борисова "Коммерческая логистика" учебник. изд.Питер-2012 г 
 

---

79 
bo`lgan  temir  yo`l  qurilishi  tanlandi.  Va  bu  rejalarning  amaliy  tadbiqoti  sifatida 
temir yo`llar tizimi xisoblanadi
65
. 
Strategik rejalashtirishning o`sha davr uchun eng ulkan loyihasi, mamlakat 
iqtisodiyotini  rivojlantiruvchi  birinchi  raqamli  rejasi  sifatida  esa  Respublikamizni 
elektrlashtirishni ko`rishimiz mumkin (GOELRO). Kelajakni oldindan  ko`ra olish 
qobiliyatiga  ega bo`lgan  eng  a’lo  mahalliy  mutaxassislar  1920-yilda  respublikani 
elektrlashtirish  rejasini  tuzib  chiqdilar,  bu  esa  o`sha  davrning  iqtisodiy,  texnik  va 
ijtimoiy-siyosiy  talablariga  to`liq  javob  berar,  hatto  kutilgan  natijalardan  ortiqroq 
ham  bo`lib  chiqdi.  Insoniyat  tarixida  ilk  bor  butun  mamlakat  xalq  xo`jaligi 
miqyosidagi davlat markazlashtirilgan rejalashtirish tizimi ishlab chiqildi. Hozirgi 
kunda strategik rejalashtirish vazifalari u qadar olamshumul emas.  
Bozor  iqtisodiyoti  subyektlari  bu  vazifalarni  o`z-o`zidan  hal  qilmoqda. 
Strategik  rejalashtirish  barcha  darajalarda,  shu  qatorda  korxonalar,  tashkilotlar 
miqyosida  ham  qo`llanilishi  mumkin.  Nima  bo`lganda  ham  ular  dastur  vektori 
yo`nalishini  tanlab  olish  va  bugungi  kunda  kelajak  avlodlari  bilan  qaray  olishdan 
boshlanmog`i darkor.  Shuni yodda saqlash lozimki, strategik qaror deb faqatgina 
obyektning  barcha  boshqa  faktorlarini  harakatga  keltira  oluvchi  qarorgagina 
aytilishi  mumkin.  Qabul  qilingan  strategik  qaror  hech  nimaga  qaramasdan 
bajarilishi lozim, hatto u kimgadir noreal, haqiqatdan yiroq tuyulsa ham. 
Ta’minot tizimining kelajak rivojlanishi borasidagi tasavvurlarga tayangan 
holdagi  logistik  faoliyatni  rejalashtirish  juda  qiyin.  Statistik  ma’lumotlarga 
qaraganda, ishbilarmonlar tomonidan shakllantirilgan strategiyalarning 10 foizdan 
ko`p  bo`lmagan  qismigina  amaliyotga  tadbiq  qilinarkan.  1990-yillarda  bir  qadar 
muvaffaqiyatlarga  erishgan  va  kelajakni  to`g`ri  taxmin  qila  olmagan 
Respublikamizni 40 foizga yaqin ish bilarmonlari 2010-yilgacha faoliyat olib bora 
olmadi.  Bu  bizneslar  uchun  strategik  rivojlanish  vektori  to`g`ri  tanlanmagan  yoki 
ular umuman strategik rejalashtirilmagan deya taxmin qilishimiz mumkin. 
Biznes  olamidagi  ta’minot  tizimida  faoliyat  yurituvchi  ishtirokchilarni 
integratsiya  qilish  usullarini  taraqqiy  toptirish  asnosida  ularning  bir  tartibda 
                                                           
65
 
F.E.Xo’jaev, D.M.Po’latxo’jaeva «Bojxona logistikasi» o’quv qo’llanma TDIU 2016
 

---

80 
rivojlanishiga  oid  muammo  tug`iladi.  Shuning  uchun  ham  tizimning  element-
bog`lamlarining  strategik  rivojlanish  vektorlarini  tanlashga  oid  maslahatlar 
tavsiyaviy  harakter  kasb  etadi  va  har  doim  ham  hayotga  tadbiq  etishga 
yaravermaydi.
66
  Logistik  tizim  bog`lamlarida  (bozor  subyektlarida  bo`lgani 
singari)  birinchi  o`rinda  o`z  biznesini  saqlab  qolish  turadi.  Bunga  esa  faqatgina 
biznes  olamidagi  integratsiya  usullarini  ratsionalizatsiyalash  evaziga  erishiladi. 
Butun  boshli  logistik  tizim  uchun  strategik  qarorlar  bora-bora  markazlashtiruvchi 
kompaniyaga  zamin  yaratadi,  u  esa,  o`z  navbatida  ta’minot  tizimida  o`zaro 
munosabatlar  sxemasini  va  sheriklar  integratsiyasini  quradi.  Ta’minot  tizimida 
logistikaning strategik va operativ integratsiyasi shunday kechadi. 
Ta’minot  zanjirining  ish  berish-bermasligi  ustida  o`tkazilgan  tajriblar 
shundan  dalolat  qiladiki,  omadli  kompaniyalarning  ko`pchiligi  mahsulot 
aylantirish  uchun  bir  necha  turdagi  tashkilotlarni  ishga  soladi.  Ko`p  miqdordagi 
ta’minotchilar,  iste’molchilar  va  vositachilar  bilan  o`zaro  aloqa  o`rnatish  zanjir 
boshqaruv  markazidan  iqtisodiy  oqimni  ko`pvariantli  nazorat  qila  olishlikni  talab 
qiladi. Aniqlanishicha, iqtisodiy oqimning tashkillashtiruv formalarida (zanjirlarda, 
tarmoqlarda,  kanallarda)  logistik  funksiyalarning  boshqa  operatsion  funksiyalar 
(ishlab chiqaruvchi, marketing, sarmoyaviy) ustidan hukmron ta’siri kuzatilmaydi. 
Ammo  asosiy  rol  xoh  logistik  xoh  nologistik  faolitat  bo`lsin  funksiyalarni 
kompaniya  tarkibi  yoki  undan  tashqarida  –  ta’minot  tizimi  ishtirokchida 
integratsiyalashda  qoladi. Shunday  bo`lsa-da, ta’minot  tizimida  logistik  strategiya 
markazlashtiruvchi  kompaniya  tomonidan  qabul  qilingan  tizimning  umumiy 
logistik tizimiga yo`naltirilgan bo`lishi lozim.
67
 
Biznesning  o`z  strategik  rivojlanish  tomoniga  yo`naltirilgan  istiqbolli 
yo’nalishlar  bo`yicha  qay  tartibda  o`sib  borayotgani  aniqlashtirilmagunicha 
iqtisodiy  oqimning  aynan  qaysi  ko’rinishda  eng  maqbul,  iqtisodiy  jihatdan 
samarali 
ekanligini 
bilib 
bo`lmaydi. 
Bu 
savolga 
javob 
tizimning 
                                                           
66
 
Ш.А.Бутаев, Қ.М.Сидиқназаров, А.С.Мурадов, А.Ў.Қўзиев. «Логистика” (Етказиб бериш занжирида оқимларини бошқариш). 
“EXTREMUM-PRESS” нашриёти. Тошкент 2012 
 
67
 И.Д.Афанасенко, В.В.Борисова "Коммерческая логистика" учебник. изд.Питер-2012 г 
 

---

81 
markazlashtiruvchi  kompaniyasida  (markazdan)  topiladi.  Xorijiy  mutaxassislar 
ko`p  vaqt  mobaynida  ta’minot  zanjirining  eng  yuqori  darajalariga  chiqishlikni 
quyidagi