2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

O„simliklarning dimiqib qolishi. 
Bu hodisa notekis yerlarda suv to„planib 
qoladigan, yer osti suvlari yaqin joylashgan yerlarda ekinlar dimiqib qoladi, chunki 
havo yetishmaydi, anaerob sharoit vujudga keladi, o„simlik 8-10 kunda sarg„ayadi 
va 12-15 kundan keyin nobud bo„ladi.
Ekinlarni dimiqib qolishiga qarshi choralar: suvni oqizib yuborish choralarini 
ko„rish, quduqlar qazish, egatlar va zovur tarmoqlari qazish kabilardir. Ekishdan 
oldin yerni tekislash choralari aniqlanadi va mumkin qadar bajariladi.
O„simliklarning ko„tarilib qolishi tuplanish bo„g„imi yer ustiga chiqariladi, 
ildizi uziladi, O„simlik nobud bo„ladi. Bu hodisa g„ovak tuproqlarda ro„y beradi, 
chunki qishda tuproqdagi suv muzga aylanadi, bu o„z navbatida ildizning uzilishiga 
olib keladi.
O„simlikning ko„tarilib qolishiga qarshi choralar:
g„ovak tuproqqa 

---

82 
ekishdan oldin mola bosish, chuqurroq ekish lozim. Umuman agrotexnika tadbirlari 
to„g„ri o„tkazilsa, kuzgi don ekinlari qishda kam nobud bo„ladi.
 
Takrorlash uchun savollar: 
 
1. Don ekinlarini umumiy ta‟rifi deganda nimani tushunasiz? 
2. Don ekinlarining tuzilishi, o„sishi va rivojlanishi deganda nimani
tushunasiz? 
3. Donli ekinlarning biologiyasi deganda nimani tushunasiz? 
4. Don ekinlarining rivojlanish davrlariga ta‟rif bering?
5. Don ekinlari nechta va qanday biologik guruhlarga bo„lingan? 
6. Kuzgi don ekinlarini sovuq urishi natijasida nobud bo„lish sabablari? 
7. Urug„larning mog„orlab qolishiga sabab nimada? 
8. O„simliklarning dimiqib qolishiga sabab nimada? 
 
2.3. BUG„DOY 
Ahamiyati. 
Bug„doy eng ko„p tarqalgan asosiy donli ekinlaridan biri 
hisoblanadi. Butun dunyo xalqlarining yarmidan ko„prog„i oziq-ovqat sifatida 
bug„doy nonidan foydalanadi. Bug„doy nonining tarkibida oqsil va kraxmal ko„p, 
oqsil moddalar asosan kleykovina tarkibida bo„lganligi uchun uning unidan sifatli 
non tayyorlanadi. Bug„doy noni o„zining ta‟mi, to„yimliligi va hazm bo„lishi bilan 
yuqori baholanadi. Bug„doy donining tarkibida uning naviga, ekish sharoitiga qarab 
11,0% dan 18-19% gacha oqsil moddasi bo„ladi. Bug„doy nonidagi oqsilni hazm 
bo„lishi 95% ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, bug„doy donidan yorma 
tayyorlanadi, uning uni makaron va konditer sanoatida ishlatiladi. Bug„doyning 
somoni va poxoli yem-xashak sifatida chorva mollariga beriladi, yanchishdan 
chiqqan chiqindilari yuqori sifatli ozuqa hisoblanadi. Texnikada bug„doy donidan 
spirt, kraxmal, kleykovina, dekstrin, kley va boshqa har xil mahsulotlar olinadi.
Bug„doy donining sifati, ya‟ni tarkibidagi oqsil, kleykovina uning naviga 
bug„doy yetishtirilayotgan mintaqaning tuproq-iqlim sharoitiga qarab o„zgaradi.