2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

8-jadval 
Tuproqdan 1 t. asosiy va qo„shimcha hosil hisobiga olingan va maksimal 
o„zlashtirilgan ozuqa elementlarining miqdori 
 
Ekin 
Mahsu
lot 
turi 
Maksimal o„zlashtirilishi 
Tuproqdan olingan 
N 
R 
K 
jami 
N 
R 
K 
jami 
Kuzgi bug„doy 
don 
35 
13 
23 
71 
30 
9 
15 
54 
Bahori bug„doy 
don 
42 
12 
30 
84 
35 
10 
17 
62 
Arpa 
don 
30 
11 
20 
61 
26 
9 
15 
50 
Kuzgi javdar 
don 
31 
14 
26 
71 
26 
11 
20 
57 
Suli 
don 
33 
14 
29 
74 
27 
11 
22 
60 
Makkajo„xori 
don 
34 
12 
37 
83 
28 
10 
26 
64 
Makkajo„xori 
silos 
3,6 
1
3,8 
8,4 
3,2 
0,8 
3,0 
7 
Ko„k no„xat 
urug„ 
56 
23 
26 
105 
45 
20 
17 
82 
Dala no„xati 
urug„ 
64 
21 
29 
114 
50 
16 
24 
90 
Vika 
urug„ 
74 
20 
28 
122 
62 
14 
16 
92 
Burchoq 
urug„ 
70 
19 
39 
128 
58 
16 
30 
104 
Loviya 
urug„ 
66 
25 
40 
131 
53 
22 
29 
104 
Yasmiq 
urug„ 
70 
23 
38 
131 
59 
20 
28 
107 
No„xat 
urug„ 
64 
25 
60 
149 
52 
21 
49 
122 
Soya 
urug„ 
82 
55 
47 
155 
72 
23 
38 
133 
O„tloq sebarga 
pichan 
31 
9 
22 
62 
22
5 
16 
43 
Beda 
pichan 
39 
10 
24 
73 
26 
5 
14 
45 
Kartoshka 
tuganak 
3,2 
2 
8 
16,2 
5 
1,5 
5,5 
12,5 
Kungaboqar 
silos 
2,8 
0,7 
6,0 
9,5 
2,4 
0,6 
6,0 
9,0 
Kungaboqar 
urug„ 
60 
26 
186 
272 
50 
22 
160 
232 
Qand lavlagi 
ildiz-
meva 
5,9 
1,8 
7,5 
15,3 
5,1 
1,6 
7 
13,7 

---

30 
Demak, dukkakli ekinlarning miqdori ko„p bo„lsa, o„simlik oqsili ko„p 
yetishtiriladi, tuproq unumdorligi va sarflangan ma‟dan o„g„it
 
evaziga ko„proq 
mahsulot yetishtiriladi. Ushbu keltirilgan jadvaldagi raqamlardan o„g„itlash 
sistemasini hisoblash uchun foydalanish mumkin. Ammo, bu jadvaldagi raqamlar 
sharoitga qarab o„zgaradi. Masalan, agar soya simbioz sharoitda yetishtirilsa 115 
kg gacha azot o„zlashtiradi, fosforni o„zlashtirish 17-18 kg gacha kamayadi. 
Dukkakli-don ekinlar ma‟dan azot bilan yetishtirilsa azotning sarflanishi 1,5-
2,0 barobar oshadi.
Suv tanqis yillarda suvli yillarga nisbatan dukkakli-don ekinlar fosforni kam, 
kaliyni ko„p sarflaydi. Azotni o„zlashtirishi kamayadi. Tuproqdagi fosforning 
miqdori ekinlarni fosforni o„zlashtirishiga ta‟sir qilmaydi. Kaliy miqdori tuproqda 
ko„p bo„lsa, ekin ham uni ko„p o„zlashtiradi.
Tuproq va o„g„itning oziqa elementlarini o„zlashtirish koeffitsienti tuproq 
turiga, haroratga, yog„ingarchilik miqdoriga, o„g„it turiga, shakliga, sug„orish 
tizimiga bog„liq bo„ladi.
A.V. Peterburgskiyning ma‟lumoti bo„yicha dala ekinlari o„g„it solingan yili 
o„rtacha tuproqdan 10% NPK, go„ngdan 25-30% N, 30% P
2
0
5
, 60% K
2
0 
o„zlashtiradi, qolgani tuproqda nitrat shaklida to„planadi, suv bilan yuviladi, bir 
qismi havoga uchadi. Azotning 40-88% nobud bo„ladi. Ayniqsa, sug„oriladigan 
sharoitda va havo issiq bo„lganda azot ko„p nobud bo„ladi.
Fosfor va kaliyning o„zlashtirilishi tuproqning namligiga va simbiozni 
faolligiga bog„liqdir. Tuproqni neytral yoki biroz kislotali muhit va tarkibida 80-
140 mg/kg namlik bo„lsa, fosforning 18-22%, kaliyning 20-25% o„zlashtiriladi. 
Mineral o„g„itdan fosforni o„zlashtirish 35-40%, kaliyni esa 65-80% ga etadi. Agar 
biologik simbioz uchun sharoit yaxshi bo„lmay, azot yyetarli bo„lmasa fosfor va 
kaliyning o„zlashtirilishi 3-7% va 5-10% bo„lishi mumkin.
Tuproq muhiti neytral bo„lib, suv yetarli va biologik simbioz rivojlangan 
sharoitda ko„p yillik dukkakli o„tlar fosfor va kaliyni tuproqdan va o„g„itdan yaxshi 
o„zlashtiradi. Beda tuproqdan 24% fosfor, 27% kaliy, ma‟dan o„g„itdan esa 43% 
fosfor, 75% kaliy o„zlashtiradi. Shuning uchun o„g„itlash sistemasi tuzilganda 

---

31 
ekinlar tomonidan tuproq va mineral o„g„itning ozuqa elementlarini o„zlashtirish 
koeffitsientlarini bilish zarur.
Dukkakli ekinlar uchun o„g„itlash sistemasi tuzilganda biologik simbioz 
holatini hisobga olish zarurdir. Biologik simbioz tufayli yaxshi rivojlanish 
imkoniyati bo„lsa, mineral azot qo„llanilmaydi.