2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
Hosildorlik. 
O„zbekistonda suli don va ko„kat massa uchun ekilib, maydoni 
jihatidan arpadan keyingi o„rinni egallaydi. Respublikamiz suvli yerlarida sulidan 
mo„l hosil olish mumkin. Buni ilmiy tashkilotlar, Davlat Nav Sinash uchastkalari 
va ilg„or g„allakor va chorvadorlarning ish tajribalari ko„rsatmoqda. Masalan, 
Davlat Nav Sinash uchastkalarida sulining ba‟zi navlaridan olingan don hosili 
o„rtacha 70 s/ga bo„lib, gektar hisobiga to„g„ri keladigan protein miqdori arpaga 
qaraganda birmuncha ortiq bo„lganligi ma‟lum. Ba‟zi ma‟lumotlarga qaraganda, 
sulidan 500-540 s/gacha ko„k massa olish mumkin.
 

---

126 
Sistematika. 
Suli 
Avena L.
avlodiga mansub bo„lib, ro„vagi chochiq yoki 
zich holda bo„ladi (rasm-8).
Sulining juda ko„p turlari (70 ga yaqin) bo„lib, ularning ichida bir yillik va 
ko„p yillik, madaniy hamda yovvoyi xillari mavjud. Sulining turlari ichida 11 tasi 
amaliy ahamiyat kasb etadi. Bizda ekib kelinadigan suli ikki turga mansub: 
Avena 
sativa L.
(ekma suli) va 
Avena byzantini S. Kosh
(vizantina sulisi). 
 
Biologik xususiyatlari
. 
Suli 
- 
mu‟tadil iqlimga talabchan o„simlik, uning 
urug„i 2-3 
0
C da una boshlaydi, ko„karib chiqish va tuplash davrlardagi 15-18 
0
C 
eng qulay harorat hisoblanadi. Yosh niholi -8-9 
0
C sovuqqa chidamli. Suli gullash 
vaqtida -2 
0
C sovuqdan kuchli zararlanadi. Don hosil qilish davrida -4-5 
0
C 
sovuqqa bardoshli. Sulining ildiz sistemasi tez rivojlanishi natijasida bahorgi 
qurg„oqchilikdan bahorgi bug„doy va arpaga qaraganda kam zarar ko„radi. Issiq 
harorat va yozgi qurg„oqchilikka bahorgi bug„doy, arpaga qaraganda suli 
chidamsiz.
Suli namtalab o„simlik, uning po„stli xillari po„stsiz donlilarga nisbatan unib 
chiqish uchun ko„p nam talab etadi. Suli unishi uchun donning og„irligiga nisbatan 
60 foiz namni shimadi (arpada 50 foiz, bug„doydan 45 foiz bo„lgani holda, u 
namga talabchan). Sulining transpiratsiya koeffitsienti 47,4 namga eng talabchan 
davri o„simlikni naychalashidan to ro„vaklanishigacha hisoblanib, ayniqsa, tuproq 
namligi ro„vaklanishdan 10-15 kun oldin yetishmasa, juda ham zararlidir. Bu 
davrdagi qurg„oqchilik hosildorlikning keskin kamayishiga olib keladi. Sulidan 
seryog„in yillari mo„l hosil olinadi. Boshqa g„alla ekinlariga qaraganda suli 
tuproqqa talabchanligi past bo„lib, ildizi 120 sm chuqurlikka va yon tomoniga 80 
sm gacha boradi. Suli o„simligi tuproqdan keyin eruvchan ozuqa eritmalarini 
yaxshi o„zlashtirish xususiyatiga ega. Kuchli sho„rlangan tuproqlarda suli yaxshi 
hosil bermaydi (rasm-9).