2. мавзу. Замонавий жаҳон сиёсатининг иштирокчилари

ҲТларни туркумлаш

Мақсадлар	Универсал аъзолик	Чекланган аъзолик
Кўп мақсадли	Миллатлар Лигаси, БМТ	АДТ, АИ
Махсус	ХВЖ, БССТ, ХМТ	МЕРКОСУР

Халқаро ноҳукумат ташкилотлар
Халқаро нодавлат ташкилотлари бу хусусий шахслар томонидан тузилган ва бошқариладиган институтлардир. Халқаро даражага чиқишдан олдин, улар, қоида тариқасида, ҳар қандай мамлакатда ўз фаолиятини амалга ошириб, ўз фаолиятини минтақалар, қитъалар ва бутун дунё бўйлаб изчил кенгайтириб боришди. Аслида, ННТлар миллий ҳукуматларга ёки халқаро ташкилотларга ҳисобот бермайдилар. Биринчи замонавий халқаро нодавлат ташкилотлар ХВИИИ асрда қулликка қарши ҳаракатнинг бир қисми сифатида шакллантирилган. ХИХ асрда Эвропада тинчлик манфаатларига хизмат қиладиган нодавлат ташкилотлар пайдо бўлди. Халқаро ташкилотларнинг тарихий луғати (2009) нодавлат ташкилотларининг 50000 дан ортиқ номларини ўз ичига олади, улардан 7500 та халқаро характерга эга. 4000 дан ортиқ нодавлат ташкилотлари Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Уцавининг 71-моддаси қоидаларига мувофиқ, БМТ Иқтисодий ва Ижтимоий Кенгашининг маслаҳатчи ёки кузатувчиси сифатида қатнашадилар.
Бугунги кунда халқаро нодавлат ташкилотлар қуйидаги соҳаларда муҳим рол ўйнайди: ижтимоий ривожланиш ва қашшоқликни камайтириш (Oxfam), гуманитар ёрдам (Чегара билмас шифокорлар), инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш (Amnesty International, Human Rights Watch), болаларни ҳимоя қилиш (Save Children), атроф-муҳитни муҳофаза қилиш (Гринпис), коррупцияга қарши кураш (Transparency International) ва ОИВ / ОИЦга қарши кураш (Sidaction). Католик черковига қарашли бир нечта нодавлат ташкилотлар ўз кучларини таълим, соғлиқни сақлаш ва адолатни ривожлантиришга бағишладилар (Caritas Internationalis ва унинг Тараққиёт ва Тинчлик каби бўлимлари). Умуман олганда, "хайрия" ННТлар қуйидаги мезонларга жавоб берадиган юридик шахслар ҳисобланади: улар тижорат мақсадларига интилмайдилар, сиёсий жиҳатдан мустақил ва молиявий жиҳатдан мустақил; улар хусусий мулкка эга; ва уларнинг фаолияти жамоатчилик манфаатларига асосланган.
Халқаро ноҳукумат ташкилотлар ҳажми, миқёси ва ҳуқуқий мақоми жиҳатидан турлича. Улардан баъзилари аниқ белгиланган мандатлар ва мақсадларга эга бўлиб, оммавий ахборот воситаларининг диққат-еътиборлари туфайли халқаро майдонда катта таъсирга эга бўлишди. Бунга мисол қилиб, Халқаро Олимпия Қўмитаси (ХОҚ) ва Халқаро Футбол Федерацияси (ФИФА) киради, уларнинг бюджетлари кўп мамлакатлар бюджетларидан кўп. Профессионал ва касаба уюшмалари, касаба уюшмалари, сиёсий партиялар, парламент ассамблеялари ва умумий мафкура билан бирлаштирилган одамлар гуруҳлари бир оз камроқ нуфузли ННТларни ифодалайди. Халқаро Қизил Хоч ва Қизил Ярим Ой Жамиятлари Федерацияси бугунги кунда дунёдаги энг таниқли ва таниқли хусусий гуманитар агентликдир. Бошқа томондан, террорицик гуруҳлар ёки уюшган жиноятчилик тармоқлари каби баъзи ноқонуний халқаро ташкилотлар ҳам глобал миқёсда фаолият юритмоқда. Сҳунингдек, хрициан черковлари (католик, православ ва протестант) ёки ислом, яҳудий, буддист ва ҳинд жамоалари томонидан қўллаб-қувватланадиган диний ёки концессия ННТлари мавжуд.
Баъзи бир халқаро ноҳукумат ташкилотлари ўз кучларини муайян вазифаларга ёъналтирса ва ҳукуматлар ёки парацаталлардан қисман маблаг ъолишлари мумкин бўлса, бошқалари лобби гуруҳлари ролини бажарадилар. Уларнинг қонунийлиги, вакиллиги ва самарадорлиги кўпинча шубҳа оцига олинади, лекин кўп ҳолатларда бундай ташкилотлар ҳукуматлар фойдали деб топадиган қўшимча рол ўйнайди. Гарчи ушбу ННТ халқаро ҳуқуқий мақомга эга бўлмаса ҳам, улар фуқаролик жамиятининг асосий кучларига айланмоқдалар, бу ҳуқуқбузарликлар ва ўткир ижтимоий муаммоларни ёритмоқдалар. Уларнинг фаолияти, айниқса халқаро анжуманлар ва саммитларда ёки кенг муҳокама қилинадиган кенг миқёсли тадбирларда, айниқса антиглобалицлар ўз норозиликларини ўтказиб турадиган вақтларда сезилади.