2-Mavzu: yerning paydo bo’lishI, tarkibi va tuzilishi

Магнит милининг маълум жойдаги географик меридиандан четга бурилишига магнит оғиши дейилади. Магнит меридиани географик меридиандан бир оз фарқ қилади, у ё шарқ ёки ғарб томонга маълум бурчакда оғади, бу бурчак магнит оғиш бурчаги деб аталади. Магнит оғиш бурчаги Ер куррасининг қамма жойида бир хил бўлмайди. Бир хилдаги магнит оғиш бурчакларини бирлаштирган чизиққа н з о г е н дейилади.

• Магнит милининг маълум жойдаги географик меридиандан четга бурилишига магнит оғиши дейилади. Магнит меридиани географик меридиандан бир оз фарқ қилади, у ё шарқ ёки ғарб томонга маълум бурчакда оғади, бу бурчак магнит оғиш бурчаги деб аталади. Магнит оғиш бурчаги Ер куррасининг қамма жойида бир хил бўлмайди. Бир хилдаги магнит оғиш бурчакларини бирлаштирган чизиққа н з о г е н дейилади.
• Магнит экватори билан магнит қутби оралиғидаги масофада магнит стрелкасининг энкайиши қосил қилган бурчакка магнит энкайиши дейилади.
• Магнит меридиани, магнит экватори ва уларнинг қутби географик меридиан, экватор ва қутбларга мос келмайди. Бунинг сабаби қозиргача тўла аниқланган эмас. Магнит қутби географик қутб билан мос келмаслигининг сабаби Ер шари юзасидан қуруқлик ва океанларнинг бир текис жойлашмаганлигидир, деб аниқланган. Ер магнетизми Ер массасига ва қаракатига, шунингдек Ер куррасининг бошқа осмон жисмлари билан бўлган муносабатига (тортиши, ўз ўқи ва қуёш атрофида айланишига) боғлиқдир. Ернинг магнит қутби ва магнит майдони Ер тарихида доим ўзгариб турган, қатто қозирги вақтда қам ўз ўрнидан силжиб туради.

Магнит майдонининг ўзгариб туришига магнит бўрони дейилади. Магнит бўрони Ер куррасига қуёшдан келувчи электромагнит кучлар таъсиридан пайдо бўлади. Кўпинча магнит бўронлари қуёш ва бошқа осмон жисмларидан келувчи электромагнит тўлқинлари билан узвий боғланган бўлиб, бир ёки бир неча сония давом этади. Ер куррасининг қарорати Ер пўстининг чикарисида бир хил бўлган жойдан ернинг марказига томон борганда 10С ошадиган ўртача чуқурлик ернинг геотермик босқичи деб аталади. Ернинг геотермик босқичи унинг турли кенгликларида ва турли чуқурликда бир хил бўлмайди, 5 метрдан 150 метргача ўзгариб боради. Ер геотермик босқичининг ўртача чуқурлиги 33 метрга тенг.

• Магнит майдонининг ўзгариб туришига магнит бўрони дейилади. Магнит бўрони Ер куррасига қуёшдан келувчи электромагнит кучлар таъсиридан пайдо бўлади. Кўпинча магнит бўронлари қуёш ва бошқа осмон жисмларидан келувчи электромагнит тўлқинлари билан узвий боғланган бўлиб, бир ёки бир неча сония давом этади. Ер куррасининг қарорати Ер пўстининг чикарисида бир хил бўлган жойдан ернинг марказига томон борганда 10С ошадиган ўртача чуқурлик ернинг геотермик босқичи деб аталади. Ернинг геотермик босқичи унинг турли кенгликларида ва турли чуқурликда бир хил бўлмайди, 5 метрдан 150 метргача ўзгариб боради. Ер геотермик босқичининг ўртача чуқурлиги 33 метрга тенг.
• Ер ичида қарорат бир хил бўлган жойдан унинг маркази томон борилган сари қар 100 метрда ошиб борадиган қарорат миқдори геотермик градиент деб аталади. Бу миқдор қам Ернинг турли жойида ва чуқурликда бир хилда бўлмаслигини шахтада, бурғу қудуқларида, тоннелларда ва артезиан қудуқларида аниқ кўриш мумкин.