2-mavzu: Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari Reja

2-mavzu:Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari
Reja:
1. Bolalarga monologik nutqni o‘rgatish ishining mazmuni va vazifalari.
2. Monologik nutqni rivojlantirishga doir mashg’ulotlar


Tayanch tushunchalar: monologik nutq, jarayon, shaxsiy hayot, xususiyat, shaxsiy qobiliyat, ijtimoiy ko'nikmalar, ijtimoiy qobiliyatlar,turli xil yosh guruhlarida muloqotning afzalliklari, extrovert yoki introvert, nutq o’sishi, ontogenezi, funksional, kommunikativ funksiya, tilni egallash ko‘nikmalari, kognitivlik, til va nutq hodisalari,maktabgacha ta’lim.


1. Bolalami monologik nutqni o‘ rgatish ishining mazmuni va vazifalari. Hikoya qilib berish (monologik nutq)ga o‘rgatishdir. Ravon nutqni rivojlantirishda monologik nutq katta yordam berishi amaliyotda o‘z isbotini topgan. Tafakkuming rivojlanlanganligi lug’at boyligi, jumla to’zish malakasi. o‘z fikrini erkin va ravon bayon eta olish ko‘nikmasi bilan chambarchas bog'liq Maktabgacha katta yoshdagi bolalarga muayvan mavzular bo‘vicha ertaklar, rasmlar asosida hikoya to’zish topshirig’i fiam berilishi lozim. Bunday topshiriq ustida ishlash orqali ularda mustaqillik, ijodiy faollik rivojlantiriladi. «Bizning oila», «Bahor fasli», «Qo'g’irchoq teatrida», «Ertaklar mamiakatida», «Qo‘g’irchoqlarim ovunchoqlarim». «Uch ayiq», «Quyonlar», «Qovoqpolvon» va boshqa mavzulardt Я hikoya to’zishni tavsiya etish bolalami nihoyatda qiziqtiradi. > - Я Jumlani to‘g’ri to’zish, tovushlami. qo'shirachalami to‘g’ri talaffuz etilh, f l yoshiga mos darajada tasviriy vositalardan to‘g’ri foydalana olishiga yordam borib Щ boriladi. Я «Bolalar maktabgacha ta’lim muassasaiari dasturi»ga binoan muayyn# Я mavzular bo'vicha mustaqil jvtmlalar to’zish, ona tiliga xos tovush, so‘zlami to'g'fi ■ talaffuz qilish, nutqning ta’sirchanligiga erishish. rasmlar asosida hikoya to’ziih, kichik hajmli badiiy asarlami qayta hikoya qilib berish, man/,arali rasmlar asosida hikoyalar to‘zish talab etiladi. Lekin, kuzatishlar bu talablarning to‘liq bajarilmayotganini ko‘rsatadi. Vaholanki, bolalarning nutqini rivojlantirishda badiiy adabiyotning im koniyatlaii kattadir. . I Maktabgacha ta’lim muassasaiari tarbiyalanuvchilari badiiy adabiyot tt* narnunalari bilan har kuni tanishtirilib boriladi. hikovatlar. rivoyatlar, ertaklar, 1 maqollar, topishmoqlar, tez aytishlar va qo'shiqlar ular nutqining ifodaliligini * ta’minlab qo‘ya qolinavdi, balki so‘z zahirasini ham boyitadi, adabiy til imkoniyatlaridan bahramand qiladi. 1 «Bolalar maktabgacha taiim muassasaiari uchun dastur»da badiiy adabiyot jj narnunalari bilan tanishish uchun tavsiya etilgan ro‘yxatdan mashg’ulotlar j o'tkazishda keng foydalattiladi. j Dasturda qo'shimcha adabiyotlar harn tavsiya etilgan bo‘lib, bular asosiy adabjyotlar vositasida o‘tiladigan mavzularni toidirishga va mashg'ulotlami yanada boyitishga yordam beradi. Bolalar nutqini rivojlantirishda eng muhim vazifalar sifatida ulaming lug’atini boyitish va faollashtirish, nutqining grammatik to’zilishini, tovush madaniyatini, dialogik va monologik nutqni shakllantirish, badiiy adabiyot namunalaridan foydalanish juda muhimdir. Ma’lumki, bolalarning kundalik faoliyatida hikoya to’zishga yo‘naltirishda ularni so'zlashga undamoq zarur. Masalan, «Kecha biznikida to'y bo‘ldi» mavzusida bolalarning o‘zi tuzgan hikoyani quyidagicha yo‘naltiruvchi savöllar bilan toidirish mumkin. Sizlamikida «Qanaqa to‘y boidi?», «To‘vga kimlar keldi?», «Sen to‘yda nima ish qilding?», «To‘v yaxshimi?», yoki bolalardan biri betob boiib qoldi deylik. Sog’aygandan so‘ng maktabgacha ta’lim muassasasiga kelgan kuni, albatta, savoljavob boiadi: «Sobir, Zokir yoki Gulchehra nima uchun maktabgacha ta’lim muassasalariga kelmay qo‘yding?» - «Men kasal boiib qoldim». Shunda tarbiyachi bolani so‘zlatish, hikoya dilishga undash uchun quyidagi niiv ollorni beradi: «Qanday kasal bonding?», «Uyga vrach chaqirdilaringmi?», «(Janday davo landing?», Betobligingda zerikmasliging uchun senga qanday kitob 0 (|il> berishdi?», «Bizgaham aytib bergin-chi?». Bundan tashqari. mashg’ulotlar xonasi jihozlanni o‘zgartirib borish, bolalar 1 lii/.gan rasmlar ko'rga/masi, kichkintoylar uchun kitoblar ko'rgazmasini uyushtirish liirmonidagi dialogik yoki monologik hikovalar ham katta ta’limiy va tarbiyaviy nlwimiyatga egabo'ladi. Bu borada bizga bolalaming oilalari yaxshi yordam berdilar. Natijada sovg’a i|ilingan kitob, kasb haqida suhbat, musiqiy lahzalar, mehnat jarayoni, bolalaming mlasidagi yaqin kishilari - yozuvchi, shoir, rassom, bastakor, quruvchi, haydovchi, doktor, o‘qituvchi, chilangar va boshqalar haqida maroqli hikoyalar to’zishga sabab boldi Bolalaming turli ko‘katlar, gullar bavramida gullar, yangi yil ertaligida turli limvonlar rolida chiqishlari, qo‘g irchoq teatri spektakli kabi turli hikoyalarda o‘z ifodasini topdi. Demak, yaratilgan sog’lom, qiziqarli muhit ma’naviv sog’lomlikning muhim mezoni - ravon nutqning ham sog’lom bo‘lishiga olib keladi. Bu esa, o‘z navbatida, ravon nutqning har bir talabini reja asosida bir tizimda, maqsadga muvofiq am alga oshisihini ta’minlaydi. 2. Monologik nutqni rivojlantirishga doir mashg’ulotlar. Mavzu: Jamoa hayutidan hikoya to’zish: «Bizning bog’cha».
Maqsad: Tarbiyachining rejasi asosida shaxsiy hayotda bo‘lgan voqealami hikoya qilib so'zlab berishga o'rgatish.