1. Turistik motivlar (dalillar)
Iste‘molchilar xatti-harakatini, manbalari, unga undaydigan sabablarni, bu hodisa dalillarini aniqlamasdan o’rganish mumkin emas. Shaxs faolligi, eng qulay darajada tashkil qilingan va maqsadga yo’naltirilgan paytda o’zining eng yuqori samaradorligiga erishadi. Bu dalillarning ketma-ketligi bilan ta‘minlanadi.
Insonning ruhiy holatini aniqlaydigan tizimni tashkil qiluvchi sifat bo’lgan yo’nalish uning didini, tavsifini, xulqiy xususiyatlarini aniqlaydi.Dalillar, bu — o’zida xulqni mujassamlashtiradigan harakatlarning qandaydir ketma-ketligini ifodalovchi istaklar, orzular, xohishlar yoki fahmlar. Dalillarning farqlovchi belgisi, bu — ularning maqsadga yo’naltirganligi. Harakatni maqsadga muvofiqlashtirish uchun kishi unga nima kerakligini, nima yetishmaganligini tushunishi lozim.
Inson xulqi dalillar sanoqsizligi bilan aniqlanadi. Hozirgi paytda ularni o’rganishga bo’lgan qiziqish oshgan, xulq dalillarga odamlarning ehtiyojlari bir xil, deb qaralmoqda.
Ehtiyoj — jon egasi, inson shaxsi, ijtimoiy guruh yoki butun jamiyat hayot faolligi va rivojlanishini bir maromda ushlash uchun ob‘ektiv zaruratga bo’lgan talab. Bozorda ehtiyojlar to’lov qobiliyatiga ega bo’lgan talabda ifodalanadi. Salohiyatli mijozlar ehtiyojlari va ulardan oladigan afzalliklar ma‘lum bo’lgan paytdan boshlab, ularning bugun va kelajakdagi xulqini tushuntirib beradigan imkoniyat vujudga keladi. Masalan, yangilangan turistik mahsulotni joylashtirishda marketing bo’yicha mutaxassis o’z oldiga quyidagi, eng muhim bo’lgan bir qator savollarni qo’yadi:
mahsulotlarning qaysi tavsiflari o’zgarishi kerak?
qanday yangi reklama va sotish tadbirlari zarur bo’ladi?
m ahsulotning qanday afzalliklari reklamada o’z aksini topishi kerak va uni qanday ketma-ketlikda ifodalash kerak?
Marketing tadqiqotlar yordamida mijozda u yoki bu sotuvni amalga oshirish xohishini uyg’otish uchun juda muhim bo’ladi. Buning uchun quyidagilarni bilish zarur bo’ladi:
q anday omillar talab rivojlanishini rag’batlantiradi yoki aksincha,
susaytiradi;
u yoki bu xizmatlarni sotish nuqtai nazaridan mijozlar xulqi qanday bo’lmoqda;
t urizm sohasi yutuqlariga nisbatan mijozlarning fikrlari qanday.
Demak, iste‘molchilar xulqi dalillarning muammolari sinchiklab o’rganilishi lozim. Chunki bunday tadqiqotlar bozor talablariga mos holda javob beruvchi turistik mahsulotlarni aniqlashga imkon beradi. Ayni Shu vaqtning o’zida dalillashtirish jarayoni juda murakkab va bir xil bo’lmasligini hisobga olish kerak bo’ladi. Dalillashtirish nazariyalari juda ko’p. Ulardan eng asosiylarini ko’rib chiqamiz.
Z.Freydning dalillashtirish nazariyasi inson xulqini shakllantiradigan, ammo ayrim paytlarda buni o’zi ham anglamaydigan ma‘lum psixologik kuchlar ta‘sirini tan olishga asoslangan. Buni ichki va tashqi tavsifiga ega bo’lgan xilma-xil rag’batlarning insonga bo’lgan ta‘siri sifatida ifodalash mumkin. Bu nazariya marketing uchun muhim, chunki insonni iste‘molchi sifatida iztirobga soladigan ziddiyatli xohishlari jamiyatga mos keladigan usullar bilan qondirilgan bo’lishi kerak.
Mehmonxona xodimlari va mahalliy aholi tomonidan turistga bo’lgan kafolatlangan e‘tiborli, do’stona munosabat ehtiyojlarni qondirishga va hurmatga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Agarda o’zini ko’rsatishga bo’lgan ehtiyoj darajasiga murojaat qilsak, u o’zida qandaydir qiyinchiliklarni, to’siqlar, xavf-xatar unsurlarini mu-jassam etuvchi (masalan, tog’li daryolarda oqizoq qilish, omon qolishga oid turizmi, tog’li turizm va boshq.) turizm va marshrutlarning boshqa xillariga dalillarni kuchaytirishga ishlatadi.
Shuni aytib o’tish kerakki, dalillashtirish to’g’risida yaratilgan nazariyalarning ko’pligiga qaramasdan, ularning barchasi inson hatti-harakatini har xil tushuntirib beradi. Bu eng birinchi navbatda inson psixologiyasi oxirigacha o’rganilmaslikka va bilib bo’lmas-ligiga asoslanadi, uning hali oxirigacha o’rganilmagan ichki dunyosi bilan. Turistik xizmatlar iste‘molchilar hulqi dalillarning solish-tirilishi murakkabdir, chunki zamonaviy jamiyatda bir vaqtning o’zida bir-biriga zid bo’lgan ehtiyojlar paydo bo’ladi, masalan:
mahkam o’rnashish» va «mahkam o’rnashishning» yo’qligi;
sust iste‘mol qilish va bo’sh vaqtini o’tkazishga ijobiy yondashish;
ta‘tilni ma‘lum belgilangan dastur asosida va o’z xohish bo’yicha o’tkazish.
Bunday ziddiyatli ehtiyojlar bo’lganligi sababli turizm iste‘molchilar xulqini sinchiklab ko’riladigan marketing tadqiqotlarga muhtoj. Turistik faoliyatning maxsusligi hissiyot dalillarga alohida e‘tibor berish zaruratidan iborat. Gap hissiyot dalillar ma‘qul dalillarni ustun turishida. Inson kompyuter emas, undan haqiqiy va ketma-ket bo’lgan ma‘qullikni kutish mumkin emas. Buning uchun turistik korxonaning mijozlar bilan bo’lgan o’zaro aloqalarda dastlabki ahamiyat ularni his-tuyg’ularga qaratilgan doimiy tuzatishlar hamda iste‘molchilar xulqiga ta‘sir etuvchi boshqa omillarni hisobga olishga beriladi.
