2-mavzu: shaxs va uning faoliyati. Motiv va motivasiya. Reja

professional saralash

 tushunchasi mavjudki, uning ma’nosi – odamning u 

yoki bu kasb turiga yoki ish o‘rniga undagi insoniy sifatlarning yaroqligi darajasi, kasbga taalluqli 

professional normalarning egallashi mumkin bo‘lgan lavozimga to‘g‘ri kelishidir.  

Bunday 

saralashning

 4 hil jihati farqlanadi: 

 

tibbiy; 

 

fiziologik; 

 

pedagogik; 

 

psixologik. 

Tibbiy professional 

saralash

 tibbiy asbob-uskunalar, tekshirish anjomlari yordamida odam 

organizmidagi  ayrim  alohida  olingan  funksional  tizimlarining  shakllanganligi,  rivojlanganligi 

darajasini aniqlaydi.  

Fiziologik  saralash  –  insonning  konkret  fiziologik  holatlarining  ishga  namoyon  bo‘lishi 

darajalarini  belgilaydi,  masalan,  charchoqlarga  berilishi  va  ishga  layoqati;  stressogen  omillarga 

qanchalik berilishi mumkinligi, og‘ir ish sharoitlari, kuchli tavakkal qilish sharoitiga chidamliligi, 

tunlari ishlaganda yoki favqulotda holatlarda ishlay olishi imkoniyatlarini inobatga oladi.  

Pedagogik professional saralash shaxsdagi kasb bilan aloqador maxsus bilimlar ko‘lamini, 

ko‘nikma va professional malakalarning rivojlanganligini aniqlashga yo‘naltirilgan bo‘ladi.  

Nihoyat, eng muhimi – psixologik saralash – verbal testlar hamda so‘rovnomalar, proektiv 

metodikalar, maxsus apparatlar, so‘hbatlar vositasida amalga oshiriladi. Ular yordamida shaxsning 

layoqatlari va qobiliyati, qadriyatlari tizimi.  

Profesional  intilishlari,  motivlari,  qiziqish  va  intilishlari  aniqlanadi.  Professional 

saralashning maqsadi va muddaosi professional tanlovdir. 

32-rasm 

 

Professional tanlov – bu insonga uning ichki va tashqi 

imkoniyatlarini, kasbga mosligining barcha jihatlarini 

(tibbiy, fiziologik, pedagogik hamda psixologik) 

o‘tkazilgan tekshiruvlar natijasi o‘laroq tavsiyalar 

berilishi jarayonidir. Bundan odam o‘zining qanchalik 

shu kasbga mosligi yoki to‘g‘ri kelishi, kasbiy talablarga 

javob berishi yoki bermasligi to‘g‘risida tasavvurlarga 

ega bo‘ladi. 

 

Amaliyotda  professional  saralashning  natijasi  sifatida  amalga  oshirilgan  professional 

tanlov odamning individual psixologik xususiyatlari hamda shaxsiy fazilatlarining tanlagan yoki 

tavsiya  etilayotgan  kasbga  nechoqlik  mosligini  bildiradiki,  endi  shular  asosida  shaxs  o‘zining 

butun qobiyatinini amalda namoyon etishga hozir bo‘lishi lozim bo‘ladi. 

 

Shunday  qilib,  kasbiy  jihatdan  o’z-o’zini  aniqlash  -  shaxs  kasbiy  faoliyatining  barcha 

davrlarini, ya‘ni kasbiy intilishning paydo bo’lishidan tortib to mehnat faoliyatidan butunlay ozod 

bo’lgungacha  bo’lgan  davrlarni  o’zida  mujassamlashtirgan  jarayondir.  Aytish  mumkinki,  u 

                                                           

17

 Батаршев А.В. Психодиагностика в управлении: Практическое руководство: Учеб.- практич. 

пособие.-М.: Дело, 2009.- С.154-157.  

---

 

 

35 

 

insonning butun hayot yo’lini qamrab oladi. Albatta, bu jarayonning eng muhim bosqichlaridan 

biri kasb tanlash amalga oshiriladiganbosqichdir. To’g’ri tanlangan kasb, bir tomondan, shaxsning 

ichki imkoniyatlariga mos tushadi va uning insoniy baxti hamda kamolotini belgilaydi, ikkinchi 

tomondan esa yaxshi kasb egasining samarali mehnati ta‘sirida jamiyat rivoji jadallashadi. 

 

Kasbning  inson  oldiga  qo’yadigan  talablari  majmuasi  psixologik,  ijtimoiy,  iqtisodiy, 

texnikaviy va pedagogik jabhalarni qamrab oladi. Kasb va ixtisos asoslarini egallovchi yoshlar shu 

fanlarning barcha talabalariga moslashishi orqali mutaxassislik layoqatini rivojlantira boradilar.