2-mavzu: shaxs va uning faoliyati. Motiv va motivasiya. Reja

har bir davrning o’z qonuniyatlari mavjud. 

Shaxsning  shakllanishida  biologik  va  ijtimoiy  omillarning  ahamiyatini  bir  qancha 

psixologlar  ilmiy  ishlarida  izchil  o’rgangan  bo’lib,  shaxs  taraqqiyotining  davrlarga  bo’linishi 

haqida ma’lumotlarni, fikr va qarashlarini keltiramiz. 

Hozirgi zamon psixologiyasining taniqli vakili A.V.Petrovskiy inson taraqqiyotiga shaxsni 

tarkib  toptirishning  sotsial-psixologik  nuqtai  nazardan  yondashib,  o’ziga  xos  original 

klassifikatsiyasini  yaratadi.  Ushbu  nazariya  negizida  yuksalish,  yetuklikka  intilish  g’oyasi 

mavjudligi  sababli  bolalik,  o’smirlik,  o’spirinlik  davrlari  yotadi,  xolos.  A.V.Petrovskiygacha 

psixologlar taraqqiyotning bir tekis jihatini olib o’rgangan bo’lsalar, bundan farqli o’laroq u shaxs 

shakllanishining prosotsial va asotsial bosqichlari mavjud bo’lishi mumkinligini dalillab berishga 

harakat qiladi. Shuning uchun taraqqiyot uchta makrofazadan iborat ekanligini sharhlab, 

 

uning  birinchi  turi  bolalik  davriga  to’g’ri  kelib,  ijtimoiy  muhitga  moslashish, 

ko’nikish (adaptatsiya); 

   ikkinchisi - o’smirlarga xos individuallashish (individualizatsiya); 

  uchinchichi  -  o’spirinlik,  ya’ni  yetuklikka  intilish  davrida  individual  holatlarni 

muvofiqlashtirish (birlashtirish) xususiyatlari bilan tavsiflanadi. 

A.V.Petrovskiy shaxsning shakllanishini quyidagi bosqichlardan iborat bo’lishini ta’kidlab 

o’tadi. 

 

ilk bolalik (maktabgacha yoshidan oldingi davr) - tug’ilgandan to 3 yoshgach; 

 

bog’cha yoshi davri - 3 yoshdan to 7 yoshgacha; 

 

kichik maktab yoshidagi o’quvchi davri - 7 yoshdan to 11 yoshgacha; 

 

o’rta sinf o’quvchisi (o’smirlik) davri - 11 yoshdan to 15 yoshgacha; 

 

yuqori sinf o’quvchisi (ilk o’spirinlik) davri - 15 yoshdan to 17 yoshgacha. 

D.I.Feldshteyn  klassifikatsiyasi  shaxsga  ijtimoiy  yondashuvga  asoslangan  bo’lsa  ham, 

lekin  u  A.V.Petrovskiynikidan  keskin  farq  qiladi.  D.I.Feldshteynning  fikricha,  insonni  shaxs 

sifatida shakllanish jarayonida ikkita katta taraqqiyot bosqichini bosib o’tadi, ulardan biri - “Men 

jamiyat  ichida”  degan  pozitsiyadan  iborat  bo’lib,  u  o’ziga  quyidagi  yosh  bosqichlarini  qamrab 

oladi: 

  ilk bolalik - 1 yoshdan 3 yoshgacha; 

 

kichik maktab yoshidagi o’quvchisi davri - 6 yoshdan to 9 yoshgacha; 

 

yuqori sinf o’quvchisi davri - 15 yoshdan to 17 yoshgacha. 

Shaxs taraqqiyotidagi ikkinchi pozitsiya “Men va jamiyat” deb nomlanib, u quyidagi yosh 

bosqichlariga taalluqlidir:  

 

go’daklik - tug’ilgandan to 1 yoshgacha; 

 

maktabgacha yoshdagi bolalar - 3 yoshdan 6 yoshgacha; 

 

o’smirlar - 10 yoshdan to 15 yoshgacha. 

Inson  hayoti  mobaynida  bajaridigan  har  bir  rolida  uni  o‘rab  turgan  ijtimoiy  borliqning 

normalari, qoidalari, xulq-atvor mezonlari o‘z aksini topgan bo‘ladi. 

 

11-rasm 

---

 

 

6