2-mavzu. Raqamli turizm va elektron biznes Reja: Elektron biznesning an`anaviy biznes shaklidan farqi

Elektron bozorning an`anaviy bozordan farqlari. 
Elektron bozor deb, uning ishtirokchilari va axborot strukturalari hamda 
telekommunikastiya texnologiyalari, tizimlari sharoitida ma`lum qonuniyatlar bilan 
xarakterlanadigan ishtirokchilar, ularning o`zaro ta`sir jarayonlari majmuasi 
tushuniladi. Elektron bozor an`anaviy jismoniy bozorga nisbatan ancha mukammal 
raqobat bilan xarakterlanadi. Elektron bozorda xaridor va sotuvchilarning katta soni 
ishlaydi, yangi ishtirokchilarning bozorga chiqishiga hech qanday to`siqlar yo`q, 
barcha ishtirokchilar axborotdan erkin foydalanadi. Sotuvchilar har xil o`lchamdagi, 
turli geografik rayonlarda joylashgan, elektron biznes vositalarini tadbiq etishning 
turli bosqichlaridagi kompaniyalar tomonidan e`tiborga havola etilganlar.Jismoniy 
bozorda katta kompaniyalar afzallikka ega.Chunki ular o`zlarining bozordagi katta 
o`rni, ulushi sababli iste`molchilarda o`zlarining tovar yoki xizmatlarini ancha sifatli, 
ancha ishonchli deb qabul qilish tuyg`usini shakllantiradilar.Elektron tijoratda 
bunday afzallik mavjud emas.Internetni buyuk tarozu ham deyishadi. 
Kichik kompaniyalar katta muvaffaqqiyatga erishishlari va yirik kompaniyalar 
bilan barobar raqobatlashishi mumkin. Axborotdan erkin foydalanish har xil 
kompaniyalar tovarlari xarakteristikasi va narxini solishtirishi mumkin bo`lgan 
iste`molchilargagina foydali emas. Axborot texnologiyalari almashinuvlar natijasida 
topilgan iste`molchilar, ularning didi va ta`bi hakidagi axborotni yig`ish va saqlashga 
imkon beradi. Iste`molchilarga individual xizmat ko`rsatish yondashuvi amalga 
oshirilishi mumkin. Bu esa talabning noaniqligining darajasini pasaytiradi va 
korxonaning bu noaniqlik ta`sirida bo`ladigan zararlarini chetlatadi. Axborotning 
mavjudligi vaochiqligi xaridorlarga maksimal darajada ma`qul narx qo`yishda 
sotuvchilarga imkon beradi. 
Zamonaviy bozorda faoliyat yurituvchi hamma korxonalarni ularning elektron 
bozorga bo`lgan munosabatiga ko`ra 3 guruhga ajratish mumkin: 
1.
An`anaviy (brick-and-mortar) kompaniyalar - ular real, jismoniy bozorda 
faoliyat ko`rsatib, ma`lum vaziyatlar majbur qilmasa, elektron bozorga 

---

murojaat qilmaydilar. 
2.
Aralash (dick-and-brick) korxonalar - ular o`z faoliyatlarining bir qismini 
internet orqali amalga oshiradilar. Bunday korxonaar faoliyatni ko`rib 
chiqayotganda elektron biznesning qullanishi ularga nima berishini aniqlash 
juda muhim. 
3.
To`liq elektron (click-only) korxonalar - ular faqat internetda mavjud. Bunda 
ularning paydo bo`lishi sabablarini va ularning foydani qanday olishlarini 
tushunish juda muhim. 
Elektron biznesda xaridorlar ham o`z xususiyatlariga ega bo`lib, ular an`anaviy 
jismoniy bozor xaridorlaridan farqqiladi. Intrenetdan foydalanish ma`lum apparat 
vositalari va ma`lum bir bilim darajasi mavjudligiga bog`lik. Shu sababli, internet 
foydalanuvchisini real bozorning o`rta darajadagi xaridoridan, umuman olganda, 
ancha yuqori foyda va bilim darajasi bilan xarakterlanadi. Turli mamlakatlarda 
ularning profillari va xaridorlik faoliyatining xususiyatlari mavjud. Bu shaxsiy 
kompyuterlar, aloqa liniyalari taraqqiyoti, mavjud taqsimlash tizimlarining 
ishonchliligi, milliy xaridor faoliyati xususiyatlariga, keng tarqalganligiv.b. larga 
bog`liq. Lekin bu milliy va davlat xususiyatlari doimiy yoki o`zgaruvchanmi, 
elektron biznesning keng tarkalishi va texnologiyaning keyingi mukammallashishi 
bilan bu holat o`zgaradimi degan savollar ustida uylab ko`rish kerak. 
Elektron biznesda xaridorlarni 3 guruhga ajratish mumkin: 
1.
An`anaviy yo`nalish tarafdorlari
- ular sotib olmoqchi bo`lgan tovarni 
ko`rish, uni ushlash, sotuvchi bilan muloqot qilish (savdolashish)ni afzal 
ko`radilar. Bu iste`molchilar ularni ma`lum vaziyatlar majbur qilmasa, o`z 
xaridlarini elektron muhitda amalga oshirishga moyil emaslar. Bunday 
vaziyatlar iqtisod qilish (tejash), mavjud ish grafigini o`zgartirish, ijobiy 
fikr, do`stu-tanishlarning maslahati v. h. bo`lishi mumkin. 
2.