2-mavzu: qurilish milliy iqtisodiyotning muxim tarmog‘i sifatida

2.2. Kapital qurilishni mablag‘ bilan ta’minlash manbalari, tartib va qoidalari

Qurilishni mablag‘ bilan ta’minlash deganda unga kapital sarmoya ajratish tartibi, uni sarflash ustidan nazorat qilish va undan samarali foydalanish va maqsadli foydalanishni nazorat qilib borishi tushuniladi. Buning axamiyati to‘g‘risida ko‘p gapirishning xojati yo‘q. CHunki kapital mablag‘siz qurilish qilib bo‘lmaydi, undan samarali foydalanish esa juda xam zarur xisoblanadi. Bu ayniqsa xozirgi bozor munosabatlari shaqllanayotgan davrda juda muxim.

Qurilishni mablag‘ bilan ta’minlashning quyidagi manbalari mavjud:
1.Tashkilotning xususiy mablag‘i xisobiga
2.Maxalliy investorlarning qarzga beradigan sarmoyalari xisobiga
3. CHet el investorlarining mablag‘lari xisobiga
4.Tashkilot va ishlab chiqarish korxonalari uyushmasi (ittifoqi)ning markazlashgan umumiy mablag‘lari xisobiga
5.Byudjetdan tashqari fondlar xisobiga
6.Respublika byudjetidan ajratiladigan (qaytarish va qaytarmaslik shartlari bilan) mablag‘lari xisobiga
7.Byurtmachining mablag‘i xisobiga
Qurilish bir vaqtning o‘zida mablag‘ ta’minotining bir yoki bir necha manbalaridan foydalanishi mumkin.
Respublika byudjetidan qaytarmaslik sharti bilan juda muxim xisoblangan qurilish ob’ektlari uchun mablag‘ ajratiladi. Buning uchun byurtmachilar Respublika moliya vazirligiga mavjud qonun-qoidalarga muvofiq bunday axamiyatli qurilish ro‘yxati va unga ajratilishi lozim bo‘lgan mablag‘ miqdorini ko‘rsatgan xolda malumotnoma berishlari zarur. Bu ro‘yxat manzilli dastur deb nomlanadi va u tasdiqlangandan so‘ng Moliya vazirligi bu qurilishlarga bosqichma-bosqich mablag‘ ajratadi.
Bankda xisob ochib uni rasmiylashtirish uchun byurtmachi bankka quyidagi xujjatlarni topshirishi lozim:

• 
  yangitdan qurilish boshlanadigan obektlarning titul ro‘yxati, (yillar va choraklar bo‘yicha taqsimlangan xolda)
  
• 
  davlat kontraktlari (pudrat shartnomasi) bajarilgan ishlar uchun xisob-kitob usullarini ko‘rsatgan xolda
  
• 
  qurilish ob’ektlari to‘g‘risidagi umumiy smeta xisoblari
  
• 
  loyixalarga davlat va ekologik markaz ekspertiza xulosalari
  
• 
  ilgaridan qurilayotgan (chala qurilish) obektlarga qurilish-montaj ishlari turlari, xajmi va zarur mablag‘lar to‘g‘risida aniqlashtirilgan malumotlar.
  

Respublika byudjetidan qaytarish sharti bilan ajratiladigan mablag‘lar Markaziy bank ajratgan kredit xajmidan chiqmagan miqdorda Moliya vazirligi tomonidan tijorat banklari orqali shartnomalar asosida beriladi. SHartnomada qytarish vaqti, ustama foizi ko‘rsatiladi.
Bunday mablag‘lar odatda oluvchining asosiy fondlarini garov sifatida rasmiylashtirilgach beriladi.
Bugungi kunda qurilishni byurtmachilarning, ayniqsa xususiy korxona va axolining mablag‘i xisobiga olib berish aloxida o‘rin egallaydi.
Pudratchi va byurtmachi xamda boshqa investorlar o‘rtasida tuzilgan shartnoma bank xisob-kitoblarida asosiy xujjat bo‘lib xisoblanadi.
Byurtmachi mazkur shartnomaga muvofiq bosh pudratchi tomonidan tayyorlangan xisobda ko‘rsatilgan mablag‘ni (bajarilgan qurilish-montaj ishlari uchun, sotib olingan material va tuzilmalar xamda boshqa sarflar uchun) to‘laydi. YUridik shaxs xisoblanmish buyurtmachilar to‘lovlarni faqat bank orqali pul ko‘chirish yo‘li bilan, fuqarolar esa naqd pul bilan to‘lashi mumkin. To‘lov shartlari shartnomalarda qayd etilgan bo‘lishi shart.
YAna shuni xam takidlash lozimki, amalda qurilish uchun ajratilgan mablag‘lardan to‘g‘ri foydalanmaslik, moliyaviy xatolarga yo‘l qo‘yish xollari sodir bo‘lsa, bank qurilishni mablag‘ bilan ta’minlashni to‘xtatib qo‘yish xuquqiga zga.
SHuning uchun xar qanday qurilish tashkiloti qurilish uchun ajratilgan mablag‘lardan o‘z o‘rnida maqsadli foydalanishi kerak.