2-Mavzu: O’tkinchi jarayonlarni operator usulda xisoblash

а) 
в) 

---

Sig’imdagi erkin kuchlanish vaqt o’tishi bilan nolgacha kamayadi: 
U
Cerk
qAe

t
qAe
-
rC
t
U
C
(0
-
)qU
C
(0) ni hisobga olib, Aq-U
0
ni yozish mumkin, bundan quyidagi 
tenglama kelib chiqadi:
u
C
qu
turg’

u
erk
qU
0
(1-e
t

) 
Bu yerda: 

qrC-o’tkinchi jarayonning intensivligini xarakterlovchi vaqt 
doimiysi. Vaqt doimiysi qanchalik katta bo’lsa, kondensatorning zaryadlanishi 
shunchalik sekin boradi va aksincha. 
O’tkinchi tokni quyidagicha ifodalash mumkin: iq

t
e
r
U

0
R va C elementlari ketma-ket ulangan zanjirlarni sinusoidal kuchlanish 
manbaiga ulash 
R va C elementlari ketma-ket ulangan zanjirni sinusoidal kuchlanish 
manbaiga ulashda hosil bo’lgan o’tkinchi kuchlanish ikkita tashkil etuvchidan 
iborat, ya`ni: u
C
qu
Cturg’

u
Cerk 
Sig’imdagi turg’unlashgan kuchlanish zanjirdagi turg’unlashgan tokga 
bog’liq, erkin kuchlanish esa quyidagiga teng bo’ladi: u
C
qA

t
е

Zanjirdagi turg’unlashgan tok quyidagiga teng bo’ladi: 
i
turg’
q
Z
U
m
sin(

t

u
-

) Bu yerda Zq
2
2
)
1
(
C
r


-zanjirning to’la qarshiligi,

qarctg(-
C
r

1
)-o’tkinchi jarayon tugagandan keyingi kuchlanish va tok orasidagi 
faza siljish burchagi. 
Sig’imdagi turg’unlashgan kuchlanish quyidagiga teng bo’ladi: 
Uc turgq
С
Z
U
m

sin(

t

u
-

-90
0
), chunki sig’imdagi kuchlanish tok kuchidan 90
0
ga 
orqada qoladi. Bundan, o’tkinchi kuchlanish vaqt bo’yicha quyidagi qonuniyat 
bilan o’zgaradi: 
u
C
q
С
Z
U
m

sin(

t

u
-

-90
0
)

A

t
е

Kommutatsiyaning ikkinchi qonuniga asosan, integrallash doimiysini 
quyidagicha aniqlash mumkin:

---

u
C
q
С
Z
U
m

sin(

t

u
-

-90
0
)

Aq

, bundan: Aq-
С
Z
U
m

sin(

u
-

-90
0
) 
Zanjirdagi o’tkinchi kuchlanish va o’tkinchi tokni quyidagicha ifodalash 
mumkin:
iq
Z
U
m
sin(

t

u
-

)

С
r
Z
U
m




sin(

u
-

-90
0
)

rC
t
е

u
C
q
С
Z
U
m

sin(

t

u
-

-90
0
)-
С
Z
U
m

sin(

u
-

-90
0
)

rC
t
е

Zanjirdagi erkin tokning maksimal qiymati quyidagicha bo’ladi: 
Bu tok faqat sinusning argumenti (

u
-

-90
0
)ga bog’liq bo’lmay, sig’im qarshilikni 
aktiv qarshilikga nisbati (X
C

r)ga ham bog’liq bo’ladi. 
 
 
S i n o v s a v o l l a r i 
1. Vaqt doimiysi qanday aniqlanadi? 
2. Kommutatsiyaning 2-qonunini tushuntiring. 
3. So’nish koeffitsenti nima? 
4. Elektr zanjirlarda qanday o’tish jarayonlari sodir bo’lishi mumkin? 
5. O’tkinchi tok deb nimaga aytiladi? 
6. So’nuvchi tebranish deb qanday jarayonga aytiladi.
7. Erkin tok yoki kuchlanish deganda nimani tushunasiz? 
8. Vaqt doimiysi qanday aniqlanadi? 
9. So’nish koeffitsenti nima? 
10. Turg’unlashgan rejim nima? 
11. O’tkinchi tok deb nimaga aytiladi? 
12. So’nuvchi tebranish deb qanday jarayonga aytiladi?