2-mavzu. O‘rta Osiyodagi temuriylar davrigacha va temuriylar davridagi iqtisodiy g‘oyalar

QISQACHA XULOSALAR
XIV asrning ikkinchi yarmi va XV asr tarixiy ijtimoiy saboqlar davri hisoblanadi.
Bu davrda Amir Temur boshchiligida yagona tug’ ostida markazlashgan kuchli va mustaqil davlat tashkil topdi. Bu davlatni idora etish va boshqarish uchun Amir Temur asosiy qonun-qoidalar to’plami «Tuzuklar»ni yaratdi. «Tuzuklar» islom dini mafkurasiga asoslangan bo’lib, mamlakatni obod etishga xizmat qildi. Xo’jalikni asosi bo’lgan dehqonchilik xunarmandchilik ichki va tashqi savdo kengaydi, fan va madaniyatning ravnaqi uchun ma’lum shart-sharoitlar yaratildi.
Amir Temurdan keyin uning o’g’li Shoxrux Mirzo va nabirasi Mirzo Ulug’bek davridagi islohotlar iqtisodiyotni barqarorlashuvi va ravnaq topishuviga shart-sharoit yaratdi. Ayniqsa, 1428 yilda Ulug’bek tomonidan o’tkazilgan pul islohoti katta ijobiy ahamiyat kasb yetdi. XV asrdagi iqtisodiy g’oyalar majmuasida buyuk mutafakkir va davlat arbobi Alisher Navoiyning iqtisodiy qarashlari muhim o’rin tutadi.
Alisher Navoiy dastlabki iqtisodiy qarashlari «Hiloliya» (1469) asarida o’z aksini topgan. So’ngra keyinroq «Vaqfiya» (1482) asarida ham boylikning to’planishi va taqsimlanishidagi adolatlilik va hakgo’ylik jamiyatning farovonligiga bevosita ta’siri ayniqsa ijtimoiy manfaatlarning ustunvorligi mamlakat ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotining asosi yekanligi alohida ta’kidlangan. «Mahbub-ul qulub» asarida esa ijtimoiy tabaqalarga tavsif berilgan. Har bir kasb hunarning jamiyat ijtimoiy tuzilishidagi o’rniga baho berilgan. Bobur va boburiylar davridagi iqtisodiy g’oyalarning negizini islom ta’limotidagi mezonlar tashkil etadi. «Zakot to’g’risidagi katta kitob», «Mubayyin» kabi asarlar shular jumlasidandir.
1601 yilda chop etilgan «Akbarnoma» kitobida soliq tartibi hamda murakkab iqtisodiy muammolar yechimiga qaratilgan qator fikrlar ilgari surilgan.
Asosiy tushuncha va iboralar
Iqtisodiyotni boshqarish (Devoni buzruk va devon); vazirlar vakolati; yer egaligining 5 ko’rinishi; ulufa (oziq-ovqat, maosh); soliqqa tortish tartibi; tanho; Ulug’bek islohotlari; «Fulusiy adliya» tashqi savdoga e’tibor; tamg’a bojidagi o’zgarishlar; A.Navoiyning «Vaqfiya» (1482), «Mahbub-ul qulub» (1500) asarlari; Zahriddin Muxammad Boburning «Mubayyin», «Zakot tug’risida asar» kitoblari; «Hiroj», «Muqassam», «Muvazzar».