|
§
2.2. Oddiy va murakkab haydash usullari. Neftni
fraksiyalarga ajratishning nazariy asoslari. Neftni
oddiy sharoitda va vakuum sharoitida fraksiyalarga
bo’lish
Oddiy haydash usullari va xususiyatlari
Haydash usuli, neftni fraktsiyalarga ajratishning
qadimgi usullarigan bo’lib, bu usul yordamida
molekulyar
massasi
bir-biriga
yaqin
bo’lgan
komponentlarni ajratib, so’ngra undan yaxlit holatda
uglevodorod birikmalari qatorini ajratib olish mumkin.
Hattoki, XIX - asrning oxirlarida sochma usulda haydash
yo’li bilan pentan, izopentan, 2-metilpentan, 2,3-
dimetilbutan, 2 va 3-metilgeksanlar va bir qator past
haroratda qaynovchi uglevodorodlar ajratib olinib,
identifikatsiya qilingan edi. Turli xildagi haydash va
rektifikatsiyalash usullari keng ko’lamda qo’llanilib,
neftni tahlil qilishning biror bir sxemasi atmosfera
bosimida yoki vakuum ostida neftni fraktsiyalarga
ajratmasdan turib ularni tahlil qilib bo’lmaydi. Neftning
fraktsion tarkibini rektifikatsiyasiz, standart qurilmada
atmosfera bosimi ostida haydash yo’li bilan aniqlanadi.
Bunda qaynash harorati 300°C gacha bo’lgan
fraktsiyalarni ajralib chiqish miqdori baholanadi, undan
yuqori haroratda qaynovchi neft fraktsiyalari hamda
mahsulotlarni atmosfera bosimi ostida haydash tavsiya
etilmaydi. Chunki, yuoqori haroratda ular parchalanib
ketishi mumkin. Tarkibiy tuzilishi bo’yicha barcha guruh
ulevodorodlarini hamda strukturali guruh tarkibni
aniqlashda tuzsizlantirilgan neft atmosfera bosimi
ostida rektifikatsiyalashga mo’ljallangan (SIATIM-58 a
yoki ARN-2) jihozlarda amalga oshiriladi. Dastlab, past
haroratda qaynovchi – 60, 60-95, 95-122, 122-150, 150-
200°C fraktsiyalar standart sifatida ajratib olinadi.
So’ngra, qisman bosimi 135,3-666,5 Pa vakuum ostida
(1÷5 mm. sim. ust) o’rta fraktsiya 200-250, 250-300 va
300-350°C ajratib olinadi. Vakuumdagi qaynash harorati
bilan atmosfera bosimi ostidagi qaynash harorati
o’rtasida bog’liqlikni hisobga oluvchi maxsus hisoblash
formulasidan yoki nomogrammalardan ko’p hollarda
UOP – nomogrammasidan foydalaniladi.
Moy fraktsiyalarini ajratish uchun nasadkali
apparatlar o’rniga fraktsiyalarni 550°C haroratgacha
parchalamaydigan gidravlik qarshiligi kichik bo’lgan
aylanma harakat qiluvchi rotorli kolonkalardan
foydalaniladi. Yuqori haroratda qaynovchi moy
fraktsiyalarni ajratish uchun molekulyar haydash
usulidan foydalanish mumkin. Bu jarayon chuqur
vakuum sharoitida borib, (qoldiq bosim
0,1 Pa) bunda
bug’lanish va kondensatsiyalanish orasidagi masofa (10-
30 mm) molekulaning erkin harakatlanish masofasidan
kichik bo’ladi. Shunga muvofiq ravishda bug’langan
molekulalar o’zaro to’qnashmay kam energiya sarflab
kodensatorga yetib oladilar. Zamonaviy rotorli sirtiy
jihozlar qaynash harorati 650°C gacha bo’lgan
fraktsiyalarni parchalamay ajratib olishga imkon
yaratdi.
Benzin
fraktsiyalarining
yaxlit
holdagi
uglevodorodlarini ajratib olish uchun har xil bosimdagi
rektifikatsiyalash usulidan foydalaniladi. Qaynash
harorati
bir-biriga
yaqin
bo’lgan
uglevodorod
aralashmalar masalan, C
8
–alkenlarni ajratish uchun
yuqori tartibli ixcham holatda rektifikatsiyalash usulidan
foydalaniladi. Misol tariqasida yuqori haroratda
qaynovchi O–kisilol izomerini ajratish uchun (M – kisilol
va O – kisilol bu juft komponentlarning nisbiy
uchuvchanlik koeffitsiyenti – α, 180°C haroratda farqi
1,135 ga teng) likopchalari 100-150 tadan iborat bo’lgan
rektifikatsion
kolonkalardan
foydalaniladi.
Bu
kolonnaning sug’orish karraligi (5÷8):1 ga tengdir.
Neft
mahsulotlarini haydash usuli bilan ajratish, ularning
qaynash haroratidagi farqqa asoslangandir. Haydash
usulida bir-biriga aralashadigan suyuq moddalarni yoki
suyuq neft mahsulotlarni qattiq moddalardan (ularning
eritmalarida) ajratiladi. Haydash usulida 120
0
–130°C
qaynaydigan moddalarni tozalashda yoki bir-biridan
ajratishda suv sovutkichlardan shiddat bilan o’tkaziladi,
130°C dan yuqori haroratda qaynaydigan moddalarni
tozalash va ajratishda suv sovutkichidan suvni sekinlik
bilan o’tkazamiz. Aks holda harorat farqi kattaligi
natijasida
moddalarni
ajratishda
va
havo
sovutkichlardan – oddiy shisha naylardan foydalaniladi.
Moddalarni qaynash harorati orasidagi farqi katta
bo’lsa, ularni oddiy haydash usuli bilan ajratib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
