2-mavzu. Neft, gaz va gaz kondensatni birlamchi qayta ishlash

---

2-MAVZU. NEFT, GAZ VA GAZ KONDENSATNI BIRLAMCHI QAYTA 
ISHLASH 
2.1. Neft, gaz kondensati va mazutni birlamchi qayta ishlash sanoati 
qurilmalari 
Neftkimyo sanoatida rektifikatsiya jarayoni qurilmalari
Rektifikatsion qurilmalar asosan ikki turga bo’linadi: 1) pog`onali kontaktli 
qurilmalar (tarelkali kolonnalar); 2) uzluksiz kontaktli qurilmalar (plyonkali va 
nasadkali kolonnalar). Tarelkali, nasadkali va ayrim plyonkali qurilmalar ichki 
tuzilishi (tarelka, nasadka) ga ko’ra absorbstion kolonnalarga o’xshash bo’ladi. 
Rektifikatsiyalash kolonnalarni hisoblash ham absorbtsiyalash qurilmalarni 
hisoblashdan farq qilmaydi. Faqat dastlab yuqorigi va pastki kolonna alohida 
hisoblanadi, so’ngra rektifikastion qurilmaning umumiy ish balandligi aniqlanadi. 
Rektifikastion kolonnalar (absorberlardan farqli) qo’shimcha issiqlik almashinish 
qurilmalari (isitgich, qaynatgich, haydash kubi, deflegmator, kondensator, 
sovitgich) bilan ta’minlangan bo’ladi. Bundan tashqari atrof muhitga tarqaladigan 
issiqlikning yo’qolishini kamaytirish uchun rektifikastion kolonnalar issiqlik
himoyasi bilan qoplanadi.
Davriy ishlaydigan rektifikatsion kolonnalar
Davriy ishlaydigan rektifikatsion qurilmalar. Kichik ishlab chiqarishlarda 
davriy ishlaydigan rektifikatsion qurilmalar qo’llaniladi. Dastlabki aralashma 
haydash kubiga beriladi. Kub ichiga isituvchi ilon izli quvur (zmeevik) 
joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash haroratigacha isitiladi. Hosil bo’lgan 
bug`lar rektifikatsiyalash kolonnasining oxirgi tarelkasi pastki qismiga o’tadi. Bug` 
kolonna bo`ylab ko’tarilgan sari yengil uchuvchan komponent bilan to’yinib boradi. 
Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism distillyat flegma deb yuritiladi. Flegma 
(suyuq faza) kolonnaning eng yuqori tarelkasiga beriladi va pastga qarab harakat 
qiladi. Suyuq faza pastga harakat qilishida o’z tarkibidagi engil uchuvchan 
komponentni bug` fazasiga beradi. Bug` va suyuq fazalarning bir necha bor o’zaro 
kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga harakat qilgani sari yengil uchuvchan 
komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa pastga tomon harakat qilgani sari 
tarkibida qiyin uchuvchan komponentning miqdori oshib boradi. O’rnatish va 
ta’mirlashni osonlashtirish maqsadida tarelkalar orasidagi masofa 450 mm dan kam 
bo’lmagan qiymatda qabul qilingan. Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar 
diflegmatorga o’tadi va u erda to’la yoki qisman kondensatsiyaga uchraydi. Bug`lar 
to’la kondensastiyalanganda hosil bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism 
(distillyat va flegma)ga ajraladi. Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda 
sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi. Kubda qolgan qoldiq suyuqlik 
kerakli tarkibiga erishgandagina jarayon to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va jarayon 
qaytadan boshlanadi. Qoldiqni tegishli tarkibga ega bo’lishini uning qaynash 
temperaturasiga qarab aniqlanadi.

---