2-mavzu. Neft, gaz va gaz kondensatni birlamchi qayta ishlash

Статья I.
 
Naften uglevodorodlar, kimeviy formulasi: 
𝐂
𝐧
𝐇
𝟐𝐧

Bu uglevodorodlar g’iklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 

ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyidagicha 
strukturaga ega:
Naften uglevodorodlar parafin va aromatik uglevodorodlar oralig’ida turadi, 
shuning uchun ular benzin tarkibida ham qoniqarli ishlaydi. Naften uglevodorodlar 
normal-parafin uglevodorodlarga qaraganda yuqori temperaturada qaynaydi va 
yuqori temperaturada oksidlanishiga qarshi moyilligi ham kuchli. Naften 
uglevodorodlarning yengil fraktsiyalari qotish temperaturasi past bo’lganligidan 
qishki sort dizel yonilg’isi tarkibining asosiy qismini tashkil etadi. Naften 
uglevodorodlarning og’ir fraktsiyalarining qovushqoqligi va kimyoviy barqarorligi 
yuqori bo’lganligi uchun asosan (70%) motor moylarining asosini tashkil etadi.
3. Aromatik uglevodorodlar, kimeviy formulasi: 
𝐂
𝐧
𝐇
𝟐
𝐧
− 
𝟔
, 
𝐂
𝐧
𝐇
𝟐
𝐧
−
𝟏𝟐
 
Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va naften ug-levodorodlarga 
nisbatan oz miqdorda (520%) uchraydi.

---

Ularning asosiy vakili benzol C
6
H
6
bo’lib, uning benzin tarkibida bo’lishi 
oktan sonini oshiradi. Lekin bu uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki 
ular yuqori temperaturada detallarga yopishib, nagar qotishmalar hosil qiladi.
Aromatik uglevodorodlarning benzin tarkibida bo’lishining dvigatel yonish
kamerasida nagar qotishmalar hosil bo’lishiga bog’liqligi.
1-
etillingan benzin;
2-
etillanmagan benzin.
Aromatik uglevodorodlarning dizel yonilg’isida kam bo’lgani yaxshi, chunki 
ular dizel yonilg’isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, 
natijada dvigatel qattiq ishlaydi. Moylarda esa, bu uglevodorodlar ko’p qurum hosil 
bo’lishiga olib keladi, shuningdek, temperatura pasayganda moylarning 
qovushqoqligini oshirib yuboradi. Shuning uchun bu uglevodorodlar moylash 
materiallariga kam qo’shiladi.
To’yinmagan uglevodorodlar, kimeviy formulasi: C
n
H
2
n, C
n
H
2
n − 2
Neftni qayta ishlash jarayonida ko’pgina to’yinmagan uglevodorodlar hosil 
bo’ladi.
To’yinmagan uglevodorodlar juda bo’sh bo’ladi, ular uchun qo’shbog’li 
bog’lanish uzilgan joyda biriktirib olish reaktsiyasi xosdir. Ular osongina oksidlanib 
smolalar, organik kislotalar va boshqa birikmalar hosil qiladi. To’yinmagan 
uglevodorodlar har qanday neft mahsulotlarining hossalarini yomonlashtiradi, 
shuning uchun ular yonilg’ida ham moyda ham bo’lishi maqsadga muvofiq emas. 
To’yinmagan uglevodorodlar tarkibida qo’sh bog’ soniga qarab quyidagicha 
bo’ladi: 
bitta qo’shbog’li-olefinlar:
𝐶
𝑛
𝐻
2
𝑛
,

ikkita 
qo’shbog’li-diolefinlar: 
𝐶
𝑛
𝐻
2
𝑛
−2
 
Masalan:C
4
H
8
buten C
4
H
6
butadien

---

Bundan tashqari, neft maxsulotlari tarkibida:
-
oltingugurtli birikmalar;
-
kislorodli birikmalar;
-
azotli birikmalar bo’ladi.
Bu birikmalar avtomobil yonilg’ilari va moylari sifatini yomonlashtiradi.