2-mavzu: Moliyaviy Rejalashtirish va tartibga solish

3.mavzu investitsion baholash usullari va investitsion portfelni shakllantirish

• 
  Har qanday investor yoki xo’alik yurituvchi subyektlar uchun investitsion qarorlar qabul qilish juda qiyin vazifa hisoblanib, bunda asosiy mezon investorning boyligini ko’paytirish, korxonaning qiymatlarini oshirish mezonlariga qaratiladi. Uning omillari bo’lib korxona daromadlari o’sishi, moliyaviy risk yoki ishlab chiqarish xarajatlarining kamayishi, korxona ishlari samaradorligi darajasini oshirish hisoblanadi.
  
• 
  Chet el mamlakatlarining tajribasini, shu bilan birga YuNIDO tavsiyalarini hisobga olgan holda investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash ikki mezon asosida, ya’ni moliyaviy va iqtisodiy baholash orqali amalga oshiriladi. Investitsiya loyihasi samaradorligini baholashning bu ikkala mezoni ham bir-birini to’ldirib turadi.
  

Investitsion loyihalarni baholashda asosan to’rtta asosiy usuldan foydalaniladi:

• 
  Sof joriy qiymatni aniqlash metodi (Net Present Value, NPV;
  
• 
  Ichki daromadlilik normasini hisoblash metodi (Internal Rate of Return, IRR);
  
• 
  Investitsiyaning rentabelligini hisoblash metodi (Profitability Index, PI);
  
• 
  Qoplanish davrini hisoblash metodi (Payback Period, PP);
  

Sof joriy qiymat (Net Present Value, NPV)

• 
  Ushbu usul pul oqimlarini diskontlash tamoyiliga asoslanadi va prognoz davri uchun olingan dastlabki xarajatlar va naqd pul tushumlarini taqqoslash asosida investitsiya loyihalarini baholashga imkon beradi. Pul tushumlarining ma’lum davr mobaynida taqsimlanganligi sababli ular diskontlash koeffitsienti yordamida diskontlanadi.
  
• 
  Uni hisoblash formulasi quyidagicha:
  
• 
  Bu yerda, NPV – sof joriy qiymat, r – diskontlash stavkasi, I0 – boshlang’ich investitsiya, CF1, CF2­, CFt – davr bo’yicha kelib tushgan pul oqimi.
  

Ichki daromadlilik normasini hisoblash metodi (Internal Rate of Return, IRR)

• 
  Bu pul tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont stavkasiga teng bo’lgandagi daromadlilik darajasi yoki bo’lmasa loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarning diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat esa nolga teng bo’gandagi diskont me’yoridir. Bu ko’rsatkichni aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki daromadlilik normasi usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiyotda rentabellikning ichki normasi, qoplash yoki samaradorlik koeffitsienti, kapital qo’yilmalarning chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.
  
• 
  Uni hisoblash formulasini quyidagi tenglamada ifodalash mumkin: