2-Mavzu. Kimyoning asosiy qonunlari va ular bo‘yicha misol masalalar echish. Atom molekulyar ta'limot

Ekvivalentlar qonuni. Elementning bir og'irlik qism vodorod, sakqiz og'irlik qism kislorod bilan birika oladigan yoki shularga almashina oladigan miqdori uning k i m yo v i y e k v i v a l ye n t i deyiladi. Elementning kimyoviy ekvivalentini quyidagi formula bilan topamiz:

Murakkab moddaning bir ekvivalent (1 og'irlik qism) vodorod yoki bir ekvivalent (8 og'irlik qism) kislorod bilan, yoќud, umuman boshqa har qanday elementning bir ekvivalenti bilan reaksiyaga kirishadigan og'irlik miqdori shu murakkab moddaning e k v i v a l ye n t i deyiladi.
Ekvivalentlar qonuni quyidagicha ta'riflanadi: elementlar bir-biri bilan o'zlariining ekvivalentdariga proporsional miqdorlarda birikadi. Masalan, 8 g kislorod bilan 20 g kalsiy birikadi; 16 g kislorod bilan 40 g kalsiy birikadi.
Elementlarning ekvivalenti tajribada analiz, sintez va umuman kimyoviy reaksiya natijalari asosida hisoblab topiladi.
Elementning atom massasini valentligiga bo'lish bilan ham shu elementning ekvivalentini hisoblay olamiz, atom massa ekvivalentning valentlikka ko'paytmasiga tengdir.

Valentligi o'zgaruvchan elementlarning ekvivalentlari ham o'zgaruvchan bo'ladi.
Murakkab moddalar ekvivalentlarini topishda quyidagi formulalardan foydalaniladi:

Kimyoning asosiy qonunlari bo’yicha misol va masalalar:
1. Moddalar massasining saqlanish qonuniga doir test masalalarini echish usullari.
Namunaviy misol. 9,3 g ishqoriy metall oksidi 200 g suvda eritilganda hosil bo’lgan birikmaning massa ulushi 5,73% ni tashkil qilsa, oksid tarkibidagi metallni toping.
Yechilish usuli: Bizga ma’lumki, ishqoriy metall oksidi suvda eritilganda, tegishli asoslar hosil bo’ladi. Bundan tashqari, ishqoriy metallar I-gruppaning asosiy gruppacha elementlari bo’lib, ular I-valentli aktiv metallardir. Shu ma’lumotlar asosida masalani quyidagicha ishlash mumkin bo’ladi:
1) Hosil bo’lgan eritmaning massasini topamiz;
m(eritma)= m(ishqoriy metall oksidi)+ m(suv) =9,3 g +200 g =209,3 g
2) Umumiy reaksiya tenglamasini tuzamiz (bunda ishqoriy metall umumiy formulasidan foydalaniladi);
Me₂O+H₂O=2 MeOH
3) Reaksiya tenglamasiga muvofiq, jarayonda asos hosil bo’lib, masala shartida berilgan 5,73% shu moddaning ulushidir. Bundan foydalanib uning masasini quyidagicha topish mumkin bo’ladi.
m(MeOH)= m(eritma)×5,73%=209,3×5,73%=11,99289 g
4) Reaksiyaning umumiy tenglamasidan foydalanib, jarayonda gaz modda yoki cho’kma moddalarning (eritma massasini kamaytirmaydigan holatlar) hosil bo’lmaganligi, hamda reaksiyada bizga ma’lum suvdan foydalanib, masalani quyidagicha ishlaymiz;
m(H₂O)=m(MeOH)-m(M₂O)=11,99289-9,3=2,69289 g
Me₂O+H₂O=2 MeOH
9,3 g 2,69289 g
x g 18 g x=62,163697 g
5) Demak, Me₂O ning molyar massasi 62,163697 g bo’lsa, undan noma’lum elementni quyidagicha topish mumkin;
m(Me₂)=m(Me₂O)-m(O)=62,163697-16=46,163697
Me= , Ar(Na)=23.