2-mavzu. Kasbiy psixologiyaning asosiy metodlari reja

2. 2. Tadqiqiy metodlar: longityud va kesimli metodlar. 
Tadqiqiy metodlarning 2 ta turi mavjud; 
1. Longityud
2. Kesimli
Longityud metodi – ma’lum kishilar guruhi yoki aniq kishilarning bir xil 
belgilariga ko’ra psixik xususiyatlarini davomli va muntazam o’rganishni nazarda 
tutadi. Genetik metodlar uzoq vaqt davomida shaxs kasbiy rivojlanishining 
o’zgarishlarini tadqiq etish uchun mo’ljallangan. Kasb psixologiyada longityud 
metod, psixobiografiya, individning kasbiy shaklanishini monografik tasvirlash 
usullaridan keng foydalaniladi. Longityud metod - bir xil yoshdagi 
sinaluvchilarning ularni rivojlanishi jarayonini ko’p marotabali tizimli ravishda 
o’rganishdan iborat. Longityud metodi insonlardagi turli xususiyat va sifatlarni 
o’rganish maqsadida yillar davomida o’tkaziladi. Longityud metodi psixologiyada 
XX asrning 20-yillarida shakllana boshladi va asosan psixik genezisi va bolalar, 
yoshlar psixik pragnozini ilmiy jihatdan asoslab berish uchun qo’llanilgan. Keyingi 
yillarda (20-30 yil davomida o’tkazilgan) davomli longityud tadqiqotlari 
jarayonida deyarli qo’llanilmagan. Longityud metod bir vaqtning o’zida boshqa 
metodlarni qo’llanilishini ham nazarda tutadi. Jumladan, kuzatish, savol-javoblar, 
test, psixografiya, praksimmetriya va hokazo. Longityud metodi yordamida 
olingan natijalar shaxsning yoshiga, ish stajiga, tadqiqot o’tkazilgandagi ijtimoiy 
iqtisodiy sharoitlariga hamda kasbiy faoliyat turiga bog’liq bo’ladi. Longityud 

---

metodini kasbiy psixologiyada qo’llash orqali shaxs kasbiy shakllanishining 
individual o’zgarishlarini o’rganish imkonini beradi shuningdek, kasbiy faoliyatda 
rivojlanish, obro’-e’tibor qozonishning yo’l-yo’riq va vositalarini aniqlash 
imkonini beradi. Longityudni qo’llashdagi qiyinchiliklardan biri sinovda ishtirok 
etayotganlarni tanlash hamda ularning sonining ko’pligi va kamligida bilinadi. 
Keyingi muammo o’lchovlar o’rtasidagi oraliq masofalar hisoblanadi.Bu metod 
orqali insonlarda tadqiqotlar gohida bir yil ayrim vaqtlarda esa undan ham uzoq 
vaqtlar oralig’ida o’tkazilgan. SHaxsning kasbiy shakllanishini o’rganishda 
tadqiqot intervali sifatida kasbiy rivojlanish fazalari va bosqichlarini ajratib olish 
mumkin. Longityud metodidagi muammolardan biri uning davriyligini belgilash 
bo’lib, bunda u 5-yildan 50 yilgacha davom etishi mumkin. Klassik longityud 
sifatida 1928 yildan bugungi kungacha davom etib kelayotgan Kaliforniya 
longityudini misol sifatida keltirish mumkin.Longityud metodning kamchiligi 
uning davriyligidadir. SHaxsiy va kasbiy o’zgarishlar tasodifiy yoki drammatik 
voqealarga bog’liq bo’lishi mumkin. Yillar davomida tekshiriluvchilar sonining 
qisqarishi, o’rganilayotgan jarayonlarning mazmun mohiyati kengayib boradi. 
Longityud metodining qo’llanilishini chegaralovchi omillardan biri shaxsni 
o’rganish uchun ko’p vaqtni ketishidir. Longityud metodining kamchiliklarini 
boshqa psixobiografik usullarni qo’llash yordamida bartaraf etish mumkin. 
Kesimli metod – ma’lumotlarni tadqiqotda qatnashuvchilarning turli 
guruhlariga nisbatan taqqoslash xosdir.Bu metod orqali sinovdan o’tayotgalarning 
ko’p miqdorini qisqa vaqt ichida qamrab olishi mumkin.Kesimli tadqiqotlarni 
o’tkazishda savol-javob usullari, testlar tajribalar keng qo’llaniladi.Longityud 
metodi - kasbiy shakllanishda individual yo’lni o’rganishga yordam beradi. 
Mazkur metod yordamida shaxsning obro’ orttirishi uning faoliyatidagi turli 
xildagi tanqidiy holatlarini aniqlaydi. Barcha tadqiqotlarda keng doirada 
metodlarni qo’llash o’ziga xos tadqiqiy metodlarni yaratilishiga olib keladi.
Kasbiy psixologiya tadqiqot metodlarining tizimlanishi, ularning qo’llanishi 
sohasini aniqlash shuningdek, sifat, xususiyatini ko’rib chiqish zaruriyatini keltirib 
chiqaradi.