2-мавзу. ИҚтисодий тарақҚиёт тўҒрисидаги турли хил назария ва қарашлар қисқача методик кўрсатма

2.2. Ҳозирги замон институционализм, неолиберализм ва монетаризм оқимлари намоёндалари қарашлари
Иқтисодий таълимотлардаги институционализм йўналиши АҚШда ХХ асрнинг 20-30 йилларида кенг тарқалди, аммо у анча олдин, XIX асрнинг охирларида вужудга келган (Т.Вебленннинг 1899й. чиққан «Бекорчи синфлар назарияси» асари билан боғлиқ). Бу таълимот йўналиши вакилларининг фикрича, институтлар жамият ривожланишининг харакатлантирувчи кучи бўлиб хизмат қиладилар. Бу тушунча тагида ижтимоий ходисалар, масалан, оила, давлат, монополия, касаба уюшмалари ва бошқа муассасалар ётади, яъни жамоат руҳининг намоён бўлиши, юриш -туриш ва ўйлаш усулини халқнинг маълум гуруҳлари учун одатий, анъанавий, шунингдек ҳуқуқий, аҳлоқий ва бошқа кўринишларини ўз ичига олади. Бу йўналиш мафкурачиларининг фикрича, иқтисодий категориялар бўлган хусусий мулк, солиқ, пул, кредит, фойда, савдо ва бошқалар жамият руҳининг пайдо бўлиши шаклидир. Демак, улар объектив иқтисодий қонунларнинг мавжудлигини тўла тан олмайдилар ва жамоат руҳиятининг эволюциясини таҳлил этадилар.
Неолиберализм кейнсчилик билан деярли бир вақтда пайдо бўлди ва ХХ асрнинг 30-йилларида иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг мустақил қарашлар мажмуасидан иборат.
2.3. Ўзбекистонда иқтисодий тараққиёт тўғрисидаги назарияларнинг шаклланиши
Инсоният XXI асрга келиб, маъмурий-буйруқбозлик иқтисодиётининг моҳиятини чуқурроқ англаш билан бир қаторда, унинг асоратларига барҳам беришга астойдил киришганини намоён этмоқда:
1. Бир ёқлама ривожланган, мўрт, заиф иқтисодиётга асосланган марказга қарам ярим мустамлака мамлакат.
2. Бой минерал хомашё ресурсларидан назоратсиз ва аёвсиз фойдаланишга ҳамда пахта якка ҳокимлигига асосланган иқтисодий тизим.
3. Маҳаллий хомашёларни қайта ишлаш қувватларини ибтидоий даражадалиги, ишлаб чиқаришнинг технологик асбоб-ускуна ва бутловчи қисмлар, шунингдек ёқилғи таъминотида марказга қарамлик.
4. Энг муҳим озиқ-овқат моллари (ун, шакар, гўшт-сут маҳсулотлари)ва бошқа халқ истеъмоли маҳсулотларининг четдан келтирилиши.
5. Пахта хомашёси маҳсулотларининг сув текинга ташиб кетилиши, олтин, қимматбаҳо ва рангли металлар, стратегик аҳамиятга эга материаллар жаҳон бозорида ўта харидоргир бўлган бошқа қимматбаҳо маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва сотишдан келадиган фойдадан Ўзбекистон хазинасига тушмаслик.
6. Иқтисодий ўсиш суръатлари самарадорлиги кўрсаткичларининг салбий даражадалиги ортиб бориши, молия-пул тизимининг буткул ишдан чиқиши.
7. Хорижий мамлакатлар билан бевосита ташқи иқтисодий алоқаларнинг чекланганлиги.
8. Қишлоқ жойларда яширин ишсизлик, шаҳар ва қишлоқдаги турмуш даражаларидаги фарқнинг ортиб бориши.
9. Ўзбекистон аҳолиси турмуш даражаси кўрсаткичларининг собиқ СССРдаги энг охирги ўринлардан бирига тушиб қолганлиги.
10. Экологик муаммоларнинг кескинлашуви, ер-сув ресурсларидан аёвсиз фойдаланиш, ерлар шўрланишининг ортиши, чўл зоналарининг кенгайиши¹.