2-Mavzu. Iqtisodiy tizimlar va doiraviy aylanishlar. Mulk, tovar va pul. (4 soat) Reja

Pulning kelib chiqishi va mazmuni

Pul uzoq zamonlardan beri odamlarga ma’lum. Pulning kelib chiqishi turli nazariyotchilar tomonidan tovar ayirboshlash jarayonining rivojlanishi bilan bog’liq holda tushuntiriladi.

Pulning vujudga kelishi va mohiyatining turli ilmiy konsepsiyalari mavjud bo’lib, ular orasida rasionalistik va evolyusion konsepsiyalar muhim o’rin tutadi.
Rasionalistik konsepsiya pulning kelib chiqishini kishilar o’rtasidagi bitim, kelishuv natijasi sifatida izohlaydi. Bu holat ularning tovarlarni ayirboshlash chog’ida qiymatlarning harakatlanishi uchun maxsus vositalar zarurligiga amin bo’lishiga asoslanadi. Pulning o’zaro kelishuv sifatida amal qilishi to’g’risidagi mazkur g’oya XVIII asrning oxirlarigacha hukm surdi. Pulning kelib chiqishiga subyektiv psixologik yondashuv ko’plab hozirgi zamon xorijiy iqtisodchilarning qarashlarida ham uchrab turadi. Ularning fikricha, pul kategoriyasi obyektiv iqtisodiy kategoriya bo’lmay, kishilar kelishuviga yoki davlatning xohishiga bog’liq bo’lgan yuzaki, subyektiv kategoriyadir.
3-chizma. Qiymatning mehnat nazariyasi va keyingi qo’shilgan miqdor nafliligi nazariyasining o’zaro aloqasi hamda bir-birini to’ldirishi.

Товар қийматининг пулдаги ифодаси

Нарх

Товар нафлилигининг пулдаги ифодаси

Таклиф

Бозорда намоён бўлиши

Талаб

Ишлаб чиқарувчи ва сотувчилар

Бозор иштирок-чилари манфаатининг ифодаланиши

Истеъмолчи ва харидорлар

Ижтимоий зарурий меҳнат сарфи

Товар қийматининг аниқланиши

Нафлилик ва қўшилган нафлилик

К.Менгер,
Ф.Визер,
Е.Бем-Баверк

Қиймат назариялари асосчилари

У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо, К.Маркс

Меҳнат назарияси

Қийматнинг турли назариялари

Қўшилган нафлилик назарияси