2-Mavzu: Integrallashgan dasturiy vositalar, foydalanuvchining amaliy dasturiy ta'minoti Reja

5.  Loyihalash  va  konstruktsiya  qilish  uchun  mo‘ljallangan  amaliy 

dasturlar  apparat  va  dasturiy  ta’minotni  ishlab  chiqarishda  foydalaniladi. 

O‘zlariga  avtomatlashtirilgan  loyihalash  (loyihalash  ishlarini  avtomatlashtirilgan 

sistemalari  -  LIAS),  avtomatlashtirilgan  muhandislikni  (computer  aided 

engineering -  CAE),  dasturlash  tillarini  muharrirlash  va  kompilyatsiya  qilish, 

ishlab  chiqishning  integrallashgan  muhiti  dasturlarini  (Integrated  Development 

Environments — IDE) qamrab oladi. 

  

6. 

Microsoft Office amaliy dasturlar paketlari; 

 

va hokazo.  

   Tipik  hisoblash  sistemalarining  mantiqiy  tarkibida  operatsion  sistemalar 

bir  tomondan,  ularning  mikroarxitekturali  qurilmalari,  mashina  tili,  va  balki 

shaxsiy (o‘rnatilgan) mikrodasturlar, va boshqa tomondan – amaliy dasturlar bilan  

orasida muhim o‘rin tutadi.    

Dasturiy  ta’minot  ishlab  chiquvchilarga  operatsion  sistema  minimal  zarur 

vazifalar  to‘plamini  taqdim  etgan  holda,  joriy  etish  detallaridan  va  qurilmalarni 

ishlashidan abstraktsiyalashga imkoniyat beradi.   

Ko‘pchilik  hisoblash  sistemalarda  operatsion  sistema  asosiy,  dasturiy 

ta’minotning  eng  muhim  (ba’zan  yagona)  qismi  hisoblanadi.  1990-yillardan 

e’tiboran  eng  keng  tarqalgan  operatsion  sistemalarning  Windows  va    UNIX 

(ayniqsano Linux va Mac OS)lar oilasidan iborat.    

Operatsion sistemalar kerak,  agar: 

hisoblash  sistemalari  turli  masalalar  uchun  foydalanilayotgan,  bunda  bu 

masalalarni  yechayotgan  dasturlarda  berilganlarni  saqlash  va  ular  bilan 

almashinish  zarurati  bo‘lsa.  Bundan  ma’lumotlarni  saqlashning  universal 

mexanizmining  zarurligi  kelib  chiqadi;  ko‘p  hollarda  operatsion  sistema,  unga 

fayllik sistemaning joriy etilishi bilan javob beradi. Zamonaviy sistemalar, bundan 

tashqari,  sekin  diskli  amallarga  e’tibor  qilmagan  holda  bir  dasturni  chiqarish, 

boshqasini kiritish bilan bevosita “bog‘lash”ni taqdim etish imkoniyatiga egadirlar; 

                                                           

2) 

Симуляция  (жарг.,  ингл simulation)  —  сунъий  (масалан,  механик  ёки  компьютерли) 

системадан  фойдаланиб,  қандайдир  физик  жараённи  имитация  қилиш.  Ҳисоблаш  математикада 

“математик моделлаш” каби таржимасини фойдаланилади.  

 

---

turli  dasturlar  bir  hil  ulkan  amallarni  bajarish  zaruratidadir.  Masalan, 

belgini tugmalar majmuasidan odiygina kiritish va uni ekranda aks ettirish yuzlab 

mashina  buyruqlarini,  diskli  amal  esa  –  minglab  amallarni  bajarishni  talab  etadi. 

Ularni  har  gal  yangidan  dasturlamaslik  uchun,  operatsion  sistemalar  ko‘p 

ishlatiladigan dastur(vazifa)larning sistemali kutubxonalarini taqdim etadi; 

turli  noqulayliklarini  keltirmasligi  uchun    sistema  dasturlar  va 

foydalanuvchilar orasida vakolatlarni taqsimlashi zarur; 

bir  kompyuterda  (xatto  faqat  birgina  protsessorli)  taniqli  “vaqtni 

taqsimlash”ni  qabul  qilish  yordamida  amalga  oshiriladigan  bir  necha  dasturlarni 

bajarilishini  “bir  vaqtda”  imitatsiya  qilish  imkoniyati  mavjud.  Bunda  maxsus 

rejalashtiruvchi  deb  atalgan  komponent  protsessor  vaqtini  qisqa  kesmalarga 

bo‘ladi va ularni navbati bilan turli bajariluvchi dastur(jarayon)larga taqdim etadi; 

operator  alohida  dasturlarni  bajarish  jarayonini  unday  yoki  bunday 

boshqarish  imkoniyatiga  ega  bo‘lishi  lozim.  Buning  uchun,  operatsion  muhitlar-

qobiq  va  utilitlar  to‘plami  xizmat  qiladilar  –  ular  operatsion  sistemaning  qismi 

bo‘lishi mumkin.