2-Mavzu: Integrallashgan dasturiy vositalar, foydalanuvchining amaliy dasturiy ta'minoti Reja

2. Maxsus vazifali amaliy dasturiy ta’minotga quyidagi dasturlarni kiritish 

mumkin:  

Mualiflik  sistema,  foydalanuvchi  o‘zining  predmet  sohasini  axborotli 

mazmun  bilan  to‘ldirishi    mumkin  bo‘lgan  berilgan  interfeysli    qobiqli 

integrallashgan muhitni ifodalaydi. 

Ekspert  sistema (ES)  —  qandaydir  tor  predmet  sohasi  (ushbu  sohaning 

ekspert-mutaxassislaridan olingan) haqida chuqur maxsus bilimlar asosida qurilgan 

sun’iy intellekt sistemasidir.  ES o‘zini yechimiga ekspert  bilimlar talab etadigan 

masalalarni  dastlabki  berilganlarning  aniqsizligida  va  to‘la  bo‘lmagan  holda 

yechishga    qaratilgan.    Bundan  tashqari,  bu  sistemalar  o‘zining  xulqi  va  o‘zining 

yechimini    tushuntirshni  bilishi  kerak.  Ularning  ajralib  turadigan  tomoni  – 

bilimlarni 

to‘plash 

qobiliyati 

va 

qandaydir 

sohada 

malakali 

mutaxassis(ekspert)larning  tajribasidir.  Ushbu 

bilimlardan  foydalanib,  zarur  malakaga  ega 

bo‘lmagan  ES  foydalanuvchilari,  o‘zlarining 

masalalarini 

salkam 

ekspertlar 

bajaradigan 

darajada  yechishlari  mumkin.  Bunday  samaraga, 

sistema  o‘zining  ishida  tahminan  odam-ekspert 

---

mulohazalar zanjirni amalga oshirganligi tufayli erishadi.   

Ekspert  sistemalarning  boshqa  dasturlardan  asosiy  farqi,  ularning 

moslashuvchanligidir, b.a. o‘zini-o‘zi o‘qishida o‘zgaruvchanligidir.   

Odatda,  ESlarning  uchta:  bilimlar  bazasining  moduli,  mantiqiy  xulosa 

chiqarish moduli va foydalanuvchi bilan interfeys kabi asosiy modullari ajratiladi. 

Ekspert  sistemalar  inson  faoliyatining  turli  -  tuman:  fanda  (turlari  bo‘yicha 

hayvon  va  o‘simliklarni  sinflari,  kimyoviy  tahlil),  tibbiyotda  (tashxis  qo‘yish, 

elektrokardiogrammlar  tahlili,  davolash  metodlarini  aniqlash),  texnikada  (texnik 

qurilmalarda  nosozlikni  izlash,  kosmik  kemalarni  va  yo‘ldoshlarning  uchishini 

kuzatish),  geologiya  qidiruvida,  iqtisodda,  siyosatshunoslik  va  sotsiologiyada, 

kriminalistikada,  lingvistikada  va  boshqa  ko‘pgina    sohalarida  foydalaniladi.  Tor 

maxsuslashgan  ES  ham,      “qobiqli”  ES  ham  mavjud  bo‘lib,  dasturchi  bo‘lmagan 

kishilarga o‘zlarining ES larini yaratishga imkoniyat beradilar.