2-мавзу. Хулқ-атворнингпсихофизиологикасоси. Онг тараққиёти ва онгсизлик Режа

F.S.M.U. методи орқали ўқув топшириқни бажаринг:
FSMU методининг умумий схемаси:
F – фикрингизни баён этинг;
S – фикрингизни асословчи сабабни кўрсатинг;
M – кўрсатган сабабингизни тасдиқловчи мисол келтиринг;
U –  фикрингизни умумлаштиринг.

1-вазифа. “Нерв системасининг тўзилиши” юзасидан фикрингизни FSMU методи бўйича баён этинг.
F- Психик ривожланиш, ҳамда бу ўзгаришларга сабаб бўладиган кучлар
ўртасидаги муносабат қонунларини ўрганиш – педагогик психология фанининг
муҳим ва долзарб муаммоларидан биридир. Инсон шахсининг психик ривожланиши ва унинг шаклланиши мураккаб тадқиқот жараёнидир. Зеро, унинг ўзига хос хусусиятлари ва қонуниятларини асосли илмий билиш, ўқувчи шахсига педагогик жиҳатдан таъсир кўрсатишнинг зарур шартидир. Инсон – биосоциал мавжудотдир. Унинг бирлиги, бир томондан, кишининг психик, туғма равишда ташкил топган хусусиятлари (масалан, кўриш ёки эшитиш сезгиларининг, шунингдек, олий нерв тузилишининг ўзига хос хусусиятлари), иккинчи томондан эса фаолиятнинг онгли субъекти ва ижтимоий тараққиётнинг фаол иштирокчиси сифатида унинг хулқ-атвор (масалан, аҳлоқий одатлар) хусусиятларида намоён бўлади.,Инсон шахсининг таркиб топиши ва психик ривожланишига таъсир этувчи омилларнинг муаммоси ўз моҳияти жиҳатидан ғоявий характерга эга. Шу боис, бу масалани ҳал қилишда бир-бирига қарама-қарши бўлган турли оқимлар, йўналишлар майдонга келган. Инсон шахсининг таркиб топишини тушунтиришда майдонга келган биринчи оқим биогенетик концепция, назария бўлса, иккинчи оқим социогенетик концепциядир. Инсон шахсининг таркиб топишини тушунтиришга интилувчи биогенетик оқим XIX асрнинг иккинчи ярмида майдонга келган. Шахс психик хусусиятларининг туғма табиати ҳақидаги таълимот шу вақтга қадар аксарият психология мактабларининг асосини ташкил этиб келмоқда. Мазкур таълимот инсон психикасининг барча умумий ва индивидуал хусусиятлари табиат томонидан белгиланган, унинг биологик тузилишига тенглаштирилгандир, психик ривожланиш эса, ирсий йўл билан азалдан белгиланиб, инсон организмига жойлаштирилган шу хусусиятларнинг маромига етилиш жараёнидан иборат деб таъкидлайди. Маълумки, наслий хусусиятлар туғма йўл билан наслдан наслга тайёр ҳолда берилади, бироқ шундай бўлишига қарамай, бу оқим намояндалари инсон шахси ва унинг барча хусусиятлари «ички қонунлар» асосида, яъни наслий хусусиятлар негизида майдонга келадиган нарса, биологик омилларга боғлиқдир, деб таъкидлайдилар.Биогенетик таълимот, инсон қобилиятларининг ривожланиш даражаси (чунончи, имкониятларнинг чегараси, унинг энг юксак нуқтаси) тақдир томонидан белгиланиб қўйилганлигини, ўқувчи имкониятлари ва қобилиятларини махсус тестлар ёрдамида аниқлаб, ундан сўнг таълим жараёнини унинг ирсият томонидан белгиланган тараққиёт даражасига мослаштириш, уларнинг ақлий истеъдод даражаларига қараб турли мавқедаги мактаблард таҳсил олиши зарур деб таъкидлайди/
S- Ўсмирлар ва ўспринлар субмаданияти ривожланишинингикки йўналиши мавжуд. Биринчиси, у умумий жиҳатларга эга булиб, турли минтақа ва йўналишларга ажралади. Иккинчи йўналиш эса ёшлар субмаданиятининг ғайримаданиятлар таъсирига боғлимиги. Бу ҳолатда биз мавжуд жамиятнинг ҳуқуқий асосларига тажовуз қилмайдиган. бироқ қабул қилинган хулқ-атвор меъёрларига қарши чиқувчи ёшларни учратишимиз мумкин. Ғайриижтимоий маданиятнинг борлиги ва унинг тарқалиши у ёки бу жамиятнинг инқирозидан ҳамда инсонларнинг қониқмаётганлигидан далолат беради.Ижгимоий педагогнинг тарбияси оғир ўсмирлар билан иш олиб бориши. Мактаб ижтимоий педагогининг асосий муаммоси тарбияси оғир ўсмирлар, яъни 12—16 ёшли ўғил-қизлардир. Бу давр шахс шаклланиши жараёнида ниҳоятда, катта аҳамиятга эга. Шу билан бирга, бу давр тарбиячилар учун ҳам қийин даврдир. Ўсмирлик ёшида боланинг ҳаёт шароитлари ва фаолияти анча ўзгаради, руҳиятининг қайта шаклланиши рўй беради, тенгқурлари билан муомала қилишнинг янги шакллари пайдо булади. Жамоада ўсмирнинг ижтимоий мақомида ўзгаришлар рўй беради, ота-оналар ва устозлар томонидан унга талаблар кучаяди Бу ёшда ўсмирнинг вақтинчалик оила ва мактабда руқий ажралиши содир бўлиб, унинг шаклланишида ота-онанинг аҳамияти пасаяди. Одатда, ўсмир расмий жамоа ва норасмий муомала гуруҳини танлаш билан банд булади ва охир оқибатда ўзини қулай сезадиган, унга ҳурмат билан муносабатда бўладиган гуруҳни танлайди. Бу спорт ёки техника тугараги булиши мумкин. Шу билан бирга, бу гуруҳ ўсмирлар йиғилиб, ичиб-чекиб ўтирадиган ертула булиши ҳам мумкин.
M-_ Шахсий индивидуал йўналиш мазмуни, психик ҳолат таълимоти самарали таълимни психологик механизмлари, умумий инсоний ва миллий қадриятлар ва унинг шахс шаклланишида ўрни, миллий мустақиллик ғоялари, умуминсоний қадрият тушунчаси ва унинг тузилиши, шахсда олий қадриятларнинг шаклланиши.
U- Онг, фаолият ва ирода психологиясини билиш, тушуниш ҳамда амалиётда қўллай олиш. «Онг» ўз-ўзини англаш тушунчасини таърифлаш. Онг структураси ва ривожланиш босқичи. «Онг»ўз-ўзини» англашнинг анотомик – физиологик ва психологик асослари». Уларнинг асосий вазифалари. «Англанган ва англанилмаган ҳамда» онглилик, онгсизлик, онг ости холатларини ёритиш. Уйқу, туш кўриш ҳақида тушунча. «Ўз-ўзини англашнинг онтогенези. «Мен» образи ва унинг таркибий қисмлари. «Ўз-ўзига бахо бериши ва унинг турлари. «Роджерснинг» «Мен» концепция назариясини моҳиятини аниқлаш. Фаолият, «фаолият» уларнинг турлари ҳақида тушунча. Ихтиёрий фаолиятнинг кенг алгоритми (кетма-кетлиги). Фаолият онтогенези ва уларнинг ривожлантириши. Фаолиятнинг ўзлаштириши. Кўникма «Малакалар» ҳақида тушунча. «Ирода» ҳақида тушунча. Ирода структураси ва вазифалари. Шахснинг иродавий сифатлари ва уларни шакллантириш. Онг-фалсафий маънода воқеиликни акс эттиришнинг юқори даражаси.