2-Мавзу: Халқаро савдонинг ривожланиш назариялари ва моделлари Режа

2.6. Халқаро савдонинг товар таркиби.

Халқаро савдонинг товар таркибида чуқур ўзгаришлар 1960–2000 йиллар мобайнида экспортнинг таркибида хом–ашё, ёқилғи ва озиқ–овқат ҳажмини 2 маротаба қисқариши эвазига юз берди, яъни 44,1%дан 20,7%гача. Тайёр маҳсулотлар ва ярим фабрикатлар ҳажми эса бир ярим баробарига кўпайган, яъни 54,8%дан 76,5% гача. Халқаро савдонинг география тақсимоти эса ривожланган давлатлардан ривожланаётган давлатлар эвазига ўзгарган. Лекин шунга қарамай, халқаро савдонинг аксарият қисми (2/з) тараққий этган давлатлар зиммасига тўғри келади. Халқаро савдога ўз сонли мамлакатлар ихтиёрида жамланиш хос бўлиб ҳисобланади. Масалан, дунёдаги 10та энг йирик савдогар мамлакатлар зиммасига дунё экспортининг 58,6% ва импортнинг 58,3% тўғри келади. 1960–2005 йиллар мобайнида халқаро савдонинг товар таркиби жиддий ўзгаришларга дучор бўлган. Хом–ашё, озиқ–овқат ва ёқилғининг улуши камайган, тайёр маҳсулотлар ва ярим фабрикатлар ҳиссаси эса ортган. Бунинг сабаби шуки, дунё тайёр маҳсулотлар ва ярим фабрикатлар экспорти юқори ўсиш суръатлари билан ривожланмоқда. 1990 – 2005 йиллар оралиғида бу кўрсаткич йилига ўртача 7% га ўсган. Хом–ашё экспорти бу даврда 0 %, ёқилғи ва озиқ–овқат экспорти эса 4%га ўсган.

Дунё экспорти таркибида хом ашё, ёқилғи ва ўзиқ – овқатнинг улуши 1960 -2000 йилларда 44,1%дан 20,7%гача қисқарган. Бу қисқаришнинг сабаби ушбу турдаги маҳсулотларни экспортнинг ўсишини тайёр маҳсулотларга нисбатан секин ўсганлиги бўлиб ҳисобланади. Саноат хом ашё ва озиқ–овқатинг асосий экспортёрлари бўлиб ривожланган давлатлар ҳисобланади ва уларнинг ҳиссасига 70% ўзиқ овқат ва 65% саноат хом ашёси тўғри келади, ривожланаётган давлатларда эса бу кўрсаткич 28 ва 31%га тенг.

http://hozir.org