2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Kislorod ajratuvchi organizmlar turli kо‘rinishda ishlovchi ikki xil fototizimdan tashkil topadi.
 
1950 yillar oxiriga kelib fotosintez jarayonlarini о‘rganuvchi olimlar oldida muammoli mavzular 
paydo bо‘ldi. Emmerson о‘tkazgan bunday tajribalardan biri fotosintez kvant ajratilishini tо‘lqin 
uzunligiga bog‘liqligini о‘rganish uchun о‘tkazilgan va qizil tomchi deb ataladigan samarani kо‘rsatgan 
edi.
 
Agar kvant ajratilishi xlorofillning yorug‘lik yutishidagi tо‘lqin uzunliklarini о‘lchash uchun 
о‘rganilsa, olingan keng kо‘lamli natijalar shuni kо‘rsatadiki, har qanday foton xlorofill va boshqa 
pigmentlar tomonidan yutiladi va boshqa fotonlar bilan bir qatorda fotosintez jarayoni harakatga kelishi 
uchun о‘ziga xos ahamiyatga ega bо‘ladi. Shu bilan birga xlorofillning uzoq qizil yutilish qismida (680 
nm) uning samaradorligi kamayadi.
 
Bunday samaradorlikning kamayishi xlorofillning yutish xossasi kamayishi bilan yuzaga 
kelmaydi, chunki kvant ajratish jarayonlari haqiqatda yutilgan yorug‘likni uzatadi. Shu usulda uzoq 
yutilish qismi (680 nm)dan yuqori tо‘lqin uzunliklarida nurning samaradorligi qisqa tо‘lqin uzunliklariga 
nisbatan ancha kam bо‘ladi.
 
Keyingi fotosintez samaradorlik darajalarini kо‘rsatuvchi tajribani ham Emerson о‘tkazgan edi. U 
ikki har xil tо‘lqin uzunliklarida fotosintez jarayonlarining tezligini о‘lchab chiqqan, sо‘ngra yorug‘lik 
tо‘plamlarida sinovlar о‘tkazgan edi. Qizil va uzoq qizil rang tо‘lqin uzunliklari bir paytda berilganda 
alohida berilgan tо‘lqin uzunliklari ta’sir ettirilganidagiga nisbatan fotosintez jarayonining samaradorligi 
katta bо‘lib chiqdi. Bu kuzatishlar о‘ta qiziqarli va muhokamali mavzular kelib chiqishiga asos bо‘lgan 
edi.
 
Bu о‘tkazilgan kuzatishlar 1960 yillar oxirida о‘tkazilgan tajribalar bо‘lib, keyinchalik ikki xil 
fototizimlar hozirda I va II (FSI va FS II) deb yuritiladigan, fotosintez reaksiyalarida energiyani tо‘plash 
vazifalarini bajaruvchi komplekslari kashf etilishiga asos bо‘lib xizmat qildi.