2-mavzu. Ekstremal vaziyatlarga tushib qolgan insonlar bilan olib boriladigan psixologik chora tadbirlar, stress buzilishlari Reja

Favqulodda vaziyatlarda psixologik yordam metod va texnologiyalari.

Tezkor psixologik yordam kuchli stress holatidagi odamlarga koʻrsatiladi. Ekstremal vaziyatlarda amalga oshiriladigan psixodiagnostika ishlari oʻzining farqli tomonlariga ega. Vaqt yetishmaganligi uchun standart diagnostik protseduralarni qoʻllash imkoniyati boʻlmaydi. Amaliy psixolog faoliyati ham favquloddagi sharoitga qarab aniqlanadi.
Koʻpgina ekstremal vaziyatlarda oddiy psixologik taʼsirning oʻzini qoʻllash samara beradi. Hammasi ekstremal vaziyatlardagi psixologik taʼsir maqsadiga bogʻliq: birinchi holatda dalda boʻlish, yordam berish kerak boʻlsa; boshqasida vahima, xabarlarni bostirish; uchinchisida suhbatlar oʻtkazish kerak.
Ekstremal vaziyatlar taʼsirida psixologik jarohatni boshdan kechirganlarga yordam berishning asosiy tamoyillari:

• 
  kechiktirib boʻlmaslik tamoyili jarohatlanuvchiga yordam iloji boricha tezroq koʻrsatilishi kerakligini bildiradi;
  
• 
  hodisa joyiga yaqinlashish tamoyilini mazmuni shundaki, odatiy sharoitda va ijtimoiy qurshovda oʻtkazishdan iborat;
  
• 
  normal holat tiklanishini kutish: stress vaziyatini boshdan kechirgan shaxs bilan normal odam bilan munosabatda boʻlgandek gaplashish kerak, bemor kabi emas. Normal hayot qaytishiga ishonchni qoʻllab quvvatlash zarur;
  
• 
  psixologik taʼsir birligi tamoyili ostida shu tushuniladiki, uning manbai yo bir shaxs, yo psixologik yordam protsedurasi hamma uchun birdek boʻlishi kerak;
  
• 
  psixologik taʼsir oddiyligi shuki, shikastlanuvchini jarohat joyidan olib ketishni, yegulik, dam, xavfsiz muhit va unga tinchlanish imkonini berish kerak.
  

Tezkor psixologik yordam quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
-amaliy: aholiga bevosita tezkor psixologik va tibbiy yordam (zarur boʻlganda) koʻrsatish;
-koordinatsion: maxsuslashtirilgan psixologik xizmat aloqalarini va oʻzaro hamkorlikni taʼminlash.
Psixoterapiya va psixoprofilaktikani oʻtkazish 2 yoʻnalishda olib boriladi. Birinchisi aholini sogʻlom qismi bilan profilaktika koʻrinishida. Ikkinchi yoʻnalish nerv psixik buzilishlari rivojlangan shaxslar bilan psixoterapiya va psixoprofilatika ishlarini olib borish.
Ekstremal vaziyatlarda insonda quyidagi simptomlar paydo boʻlishi mumkin:

• 
  Alahsirash
  
• 
  Gallyutsinatsiya
  
• 
  Apatiya
  
• 
  Harakat qoʻzgʻaluvchanligi
  
• 
  Stupor
  
• 
  Agressiya
  
• 
  Qoʻrquv
  
• 
  Isterika
  
• 
  Nerv titrogʻi
  
• 
  Yigʻi
  

Ushbu vaziyatda psixolog yordami birinchi navbatda nerv "razryadka"si uchun sharoit yaratishdan iborat.
Alahsirash va gallyutsinatsiya. Inqirozli vaziyat insonda kuchli stressga, kuchli nerv zoʻriqishiga, organizmda muvozanatni buzilishiga, nafaqat jismoniy, balki psixik sogʻligʻiga ham taʼsir qiladi. Bu mavjud psixik kasallikni zoʻraytirishi mumkin.
Alahsirashni asosiy belgisiga jarohatlantiruvchini notoʻgʻriligiga ishontirib boʻlmaydigan yolgʻon tasavvurlar yoki xulosa chiqarishlar kiradi.
Gallyutsinatsiyada esa ayni damda sezgi organlariga taʼsir etmayotgan xayoliy obyektlar mavjudligi hissini boshdan kechirish kuzatiladi (ovozlar eshitish, yoʻq odamlarni koʻrish, hid sezish...)
Bunday holda:

1. 
   Tezkor psixologik yordamni kutish, tibbiyot xodimlariga murojaat qiling;
   
2. 
   Soha xodimlari kelgunigacha jarohatlanuvchi oʻziga atrofdagilarga zarar yetkazmasligini kuzatib turing. Undagi xavf tugʻdiruvchi predmetlarni olib qoʻying;
   
3. 
   Jarohatlanuvchini izolyasiyalang va bir oʻzini qoldirmang;
   
4. 
   Jarohatlanuvchi bilan tinch ovozda gaplashing. Uni gapini maʼqullang, ishontirishga harakat qilmang.
   

Apatiya uzoq zoʻriqishdan, samarasiz ishdan yuzaga keladi; yoki jiddiy omadsizlikdan, oʻz faoliyati mazmunini koʻra olish toʻxtaganidan; yoki falokatga uchragan yaqin odamini qutqarib qololmay halok boʻlganidan kelib chiqadi.
Charchoq hissi paydo boʻladi harakat qilgisi ham, gapirgisi ham kelmaydi. Harakat va soʻz juda qiyinchilik bilan amalga oshiriladi. Qalbida boʻshlik, befarqlik, hissiyotni ham namoyon qilishiga kuch yoʻqligi kuzatiladi. Agar insonni bu holatida yordamsiz, koʻmaksiz qoldirsa apatiya depressiya (qiynoqli ogʻir) emosiya, xulqdagi passivlik, aybdorlik hissi, hayotdagi qiyinchilik oldida ojizlikka oʻtib ketadi.
Apatiya bir necha soatdan bir necha haftagacha choʻzilishi mumkin.
Asosiy belgilari:

• 
  atrofdagilarga befarq munosabat;
  
• 
  tormozlanish, lanjlik;
  
• 
  sekin, uzoq pauzali nutq.
  

Ushbu vaziyatda:

1. 
   Jarohatlanuvchi bilan gaplashib koʻring. Unga bir qancha oddiy savollar bering: "Isming nima?", "Oʻzingni qanday his qilyapsan?", "Biror narsa yeysanmi?".
   
2. 
   Jarohatlanuvchini dam olish joyiga kuzatib qoʻying, qulay joylashishiga yordam bering (oyoq kiyimini albatta yeching).
   
3. 
   Jarohatlanuvchini qoʻlini ushlang yoki oʻz qoʻlingizni peshonasiga qoʻying.
   
4. 
   Jarohatlanuvchiga uxlab olish yoki shunchaki dam olish imkonini bering.
   
5. 
   Dam olishga imkon boʻlmasa, jarohatlanuvchi bilan koʻproq gaplashing, uni istalgan hamkorlikdagi faoliyatga jalb qiling (aylanish, choy yoki kofe ichishga borish, atrofdagilarga, yordamga muhtojlarga yordamlashish).