2-mavzu. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar reja

---

 

1 

2-MAVZU. ASOSIY MAKROIQTISODIY KO‘RSATKICHLAR  

 

Reja: 

2.1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo‘llaniladigan asosiy ko‘rsatkichlar 

2.2. Yalpi ichki mahsulot tushunchasi va uni hisoblashning asosiy shartlari 

2.3. Yalpi ichki mahsulotni hisoblash usullari 

2.4.  Milliy  hisobchilik  tizimidagi  boshqa  ko‘rsatkichlar  va  ular  o‘rtasidagi 

nisbat 

2.5. Nominal va real yalpi ichki mahsulot 

2.6. Asosiy makroiqtisodiy ayniyatlar 

 

2.1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo‘llaniladigan asosiy ko‘rsatkichlar 

Mamlakat 

iqtisodiyoti 

rivojlanishini 

tahlil 

qilish, 

milliy 

iqtisodiyot 

rivojlanishidagi  muammolarni  aniqlash  hamda  uni  yanada  rivojlantirish  bo„yicha 

chora-tadbirlar  ishlab  chiqarish  uchun  bir  qator  iqtisodiy  ko„rsatkichlardan 

foydalaniladi.  

Hukumat  statistik  raqamlardan  rivojlanish  darajasini  monitoring  qilish  va 

iqtisodiy  siyosatni  shakllantirish  maqsadida  foydalanadi.

1

  Alohida  firmalar 

faoliyatiga  baho  berishda  qo„llaniladigan  ko„rsatkichlardan  farqli  tarzda  bu 

ko„rsatkichlar  milliy  iqtisodiyotning  barcha  sub‟ektlari  faoliyatiga  umumiy  baho 

berish,  makroiqtisodiy  tahlil  o„tkazish,  mamlakat  iqtisodiyotining  jahon  xo„jaligida 

raqobatga bardoshliligi darajasini aniqlash imkonini beradi.  

Bu ko„rsatkichlarga quyidagilar kiradi: 

  Yalpi  ichki  mahsulot  (YaIM),  Sof  ichki  mahsulot  (SIM),  Yalpi  milliy 

daromad  (YaMD),  Sof  milliy  daroimad  (SMD),  shaxsiy  daromad  (ShD),  Shaxsiy 

tasarrufidagi daromad (ShTD), Iste‟mol (C), Jamg„arish (S) ko„rsatkichlarining hajmi 

va o„sish sur‟atlari; 

  iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi; 

  mamlakat  eksporti  va  importi  hajmi,  tarkibi,  YaIMdagi  ulushi  va  o„sish 

suratlari; 

  resurslardan  foydalanishning  samaradorligini  xarakterlovchi  ko„rsatkichlar 

(Mehnat unumdorligi, Fond qaytimi); 

  davlat  budjeti  taqchilligi,  deflator,  iste‟mol  baholari  indeksi,  inflatsiyaning 

o„sish sur‟atlari; 

  ishsizlik darajasi va ishsizlar soni, aholining ish bilan bandlik darajasi; 

  aholining  moddiy  ne‟matlar  va  xizmatlar  iste‟moli  hajmi,  ularning 

jamg„armalari, ish haqining quyi miqdori va boshqalar. 

Davlat  budjeti  taqchilligi  va  inflatsiya  sur‟ati  kabi  ko„rsatkichlar  umumiy 

makroiqtisodiy vaziyatga baho berishda qo„llanilsa, YaIM, SIM, YaMD, SMD, ShD, 

ShTD, C, S ko„rsatkichlari milliy ishlab chiqarishning parametrlarini va dinamikasini 

tahlil etishda foydalaniladi.  

                                                           

1

 N. Gregory Mankiw.  Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 17 

---

 

2 

Bu ko„rsatkichlar iqtisodiyotning barcha sub‟ektlari faoliyatlari natijasi sifatida 

aniqlanib, ularni hisoblashning  asosini  Milliy  hisobchilik  tizimi(MHT)  tashkil  etadi. 

MHT  mamlakat  buxgalteriyasi  vazifasini  o„tagani  holda  uning  standartlaridan  kelib 

chiqqan 

holda 

makroiqtisodiy 

ko„rsatkichlarni  hisoblash,  mamlakatlararo 

taqqoslovlarni amalga oshirish imkonini beradi. 

Mamlakat  iqtisodiyotining  haqiqiy  holatini  o„rganish,  unga  tizimli  baho  berish 

uchun yuqorida sanab o„tilgan barcha ko„rsakichlardan foydalanish zarur, aks holda 

bir tomonlama yondoshuvga yo„l qo„yilishi mumkin.