|
Қадимги Миср, Бобилда - Қадимги Миср, Бобилда
- эр.авв. тўрт минг йилликнинг охиридан бошлаб,
- астрономия,
- космология,
- математика,
- мифологияга
- оид қарашлар бир мунча ривож топган.
- «Хўжайиннинг ўз қули билан ҳаётнинг мазмуни ҳакида суҳбати»,
- «Арфист қўшиғи»,
- «Ўз ҳаётидан хафсаласи пир бўлган кишининг ўз жони билан суҳбати»
- «Пхотатеп ўгитлари»
- «Оға-инилар ҳақида»
- Қадимги Миср, Бобил маданияти
Фиравн Тутанхамон-нинг ҳайкали - Фиравн Тутанхамон-нинг ҳайкали
Фиравн Тутанхамон-нинг ҳайкали - Фиравн Тутанхамон-нинг ҳайкали
Миср деворий суратлар Мўмиёланган - Мўмиёланган
- Фиравн Шепенмехит
- Xitoyda geografik va tarixiy bilimlarning rivojlanishi
- 1. Qadimgi Xitoy yozuvi. Qadimgi Xitoy ko`hna Mis va Mesopotamiya singari o`z yozuvi va adabiyotiga ega bo`lgan. Qadimgi xitoyliklar hozirgi kunimizdan 3,5–4 ming yil ilgari o`zlarining yozuvlarini yaratganlar. Ularning yozuvi ham misrliklarniki singari rasm-belgilardan – iyerogliflardan iborat bo`lgan. Har bir iyeroglif – belgi butun bir so`zni ifoda etgan. Bir kichik shoxcha belgisi «daraxt», ikkitasi «o`rmon», uchtasi esa «chakalakzor» kabi ma`nolarni bildirgan. Xitoyda dastlabki yozuv miloddan avvalgi II mingyillikda kashf etilgan. Bu Shan-In davlati davriga to`g`ri kelgan. o`shanda yozuvlar soni 2000 ga yaqin bo`lgan. Xan davrida esa iyerogliflarning soni o`n sakkiz mingga yetgan. Xitoy yozuvlari asrlar mobaynida ayrim o`zgarishlarga duch kelgan. Ammo u o`zining asosiy belgilarini zamonamizgacha saqlab qolgan.
- Xitoyliklar xatni dastlab suyak, yog`och, cho`p, teri va bambuk tanasidan tayyorlangan maxsus taxtachalarga yozganlar. Miloddan avvalgi V asrdan boshlab esa ipakdan tayyorlangan shoyi parchasiga yozganlar. Miloddan avvalgi I asrda xitoylar qog`ozni kashf etishgach, yozuvlar ana shu qog`ozlarga yozilgan. Xitoyliklar dunyoda birinchi bo`lib qog`ozni kashf etishgan ekan. Matnlar o`ngdan chapga tomon ustunlar tariqasida yuqoridan pastga qarab yozilgan. Yozuvda bo`yoq cho`p, qush patlari va cho`tkachalardan foydalanilgan. Xitoyliklar qog`ozni bambuk, latta va po`stloq aralashmasidan tayyorlaganlar.
- 2. Qadimgi Xitoy adabiyoti. Qadimgi xitoyliklar o`zlarining ajoyib adabiyotiga ega bo`lganlar. Qadimgi Xitoy adabiyotining shakllanishi xalq og`zaki ijodiyoti bilan bog`liqdir. Yozuv kelib chiqqach, yozma adabiyot rivoj topgan.
- Xitoyda «Shi-Szin», «Chun-syu» kabi asarlar yaratilgan. Xitoylar ajoyib afsona, ertak, rivoyat, qo`shiq, topishmoq va ko`plab maqollar yaratganlar. Dostonlar Xitoyning qadimgi adabiyotidan katta o`rin olgan. Xitoy adabiyotida diniy, tarixiy va falsafiy mavzular keng o`rin olgan.
- Xitoyda miloddan avvalgi IV–I, milodning I–IV asrlaridan Soy Yuan, Sima Syan kabi mashhur shoirlar ijod etishgan. Qadimgi Xitoyda musiqa, raqs, qo`shiq sarfatiga qiziqish erta boshlangan. Ularda musiqa asboblarining torli, urib, puflab chalinadigan turlari keng tarqalgan. Xitoyga qo`shni O`rta Osiyo xalqlarining arfa kabi musiqa asboblari I–II asrlarda kirib borgan.
- 3. Qadimgi Xitoyda me`morchilik, rassomchilik va haykal-taroshlik. Me`morchilik Qadimgi Xitoy san`atining bir turidir. Uning kelib chiqishi Xitoy tarixining uzoq o`tmishiga borib taqaladi. Me`morlar ajoyib saroylar ibodatxonalar, ma`muriy binolar va harbiy istehkomlar qurganlar. Xitoyning qadimgi Xao Sanyan, Dalyan, Tn, Shouchun, Chanan kabi yirik shaharlarida ko`pdan-ko`p saroylar, ibodatxonalar va ma`muriy binolar bo`lganki, uni xitoylik qo`li gul ustalar ishlaganlar.
- Me`morchilik ishlarida loy, g`isht, paxsa va ko`proq yog`och ishlatilgan. Bu jihatdan miloddan avvalgi I–II asrlarda uch qavatli qilib, oynavand, peshayvonlari va to`rt chekkasida qorovulxonasi bo`lgan Chanandagi Xan podsholarining yozgi saroyi diqqatga sazovordir.
- Xitoyda rassomlik ham ancha riyoj topgan edi. Rassomlar shox saroylari, ibodatxona devorlari va amaldorlarning uy devorlarini o`simlik, daraxt, ot, otliq askar, jang aravalari, it, fil va qandaydir maxluqlarning tasvirlari bilan bezaganlar. Xitoyda haykaltaroshlik kamroq rivojlangan. Ustalar mis, jez, kumush, oltin va toshlardan xilma – xil idishlar yasab, ularning sirtini qush, ajdaho va turli afsonaviy maxluqlar bilan bezaganlar.
- Haykaltarosh ustalar podshoh, sarkarda, boy va oddiy kishilarning haykallarini o`ta nozik did bilan ishlaganlar. Qadimgi Xitoyning qo`li gul ustalari ajoyib zargarlik, kulolchilik, miskarlik va boshqa badiiy buyumlar ishlashda shuhrat qozonganlar. Shunday qilib, qadimgi xitoyliklar adabiyot, me`morchilik va tasviriy san`at sohasida o`zlariga xos asarlar yaratib, shuhrat qozonganlar.
- 4. Qadimgi Xitoyda ilmiy bilimlarning rivojlanishi. Qadimgi Xitoyda xo`jalikning rivojlana borishi bilan ilmiy-amaliy bilimlar ham ravnaq topgan. Ular matematika, geometriya fanlari sohasida jiddiy yutuqlarga erishganlar. Bu jihatdan miloddan avvalgi II asrda tuzilgan «Matematikaning to`qqiz kitobi» degan asar diqqatga sazovordir. Kitobda matematikaning asoslari tushuntirib berilgan. Bu kitob dehqon, olim, hunarmand, tarixchi, astronom, chor-vador va me`morlar uchun uzoq vaqtgacha qo`llanma bo`lib xizmat qilgan. Xitoy olimlari astronomiya sohasida ham jiddiy yutuqlarga erishganlar. Davlat, xo`jalik ishlarini yuritish, vaqtni hisoblash va taqvim tuzish zaruriyati astronomiya bilimlarini to`plashni taqozo etgan. Xitoy astronomlari miloddan avvalgi II mingyillikdayoq astronomik kuzatishlarni boshlaganlar.
- Miloddan avvalgi 145–90-yillarda yashagan xitoy tarixchisi Sim Syanning «Tarixiy xotiralar» kitobining bir bo`limi osmon jismlari masalasiga bag`ishlangan.
- Tarixchi Ban Guning «Xan tarixi» kitobida 783 yulduzning nomi keltirilgan.
- Milodning II asrida yashagan Chjan Xenning astronomiya va matematikaga oid asarida esa 124 yulduz turkumi, 2500 yulduzlarning nomi eslatib o`tilgan. Bu davrda planetalar harakatini kuzatishga ham katta ahamiyat berilgan. Xitoy astronomlari bir yil 365 kun ekanligini aniqlaganlar. Ular bir yilni 12 oyga bo`lganlar va quyosh-oy taqvimini tuzganlar.
- Xitoy astronomlari quyosh va oyning qachon tutilishini oldindan aytib berishgan. Ular fizika sohasida ham jiddiy yutuqlarga erishib, dunyoda birinchi bo`lib kompasni kashf etganlar. Ular kompasni temirdan to`rtburchak qilib ishlaganlar. Uning harakatlanuvchi ko`rsatgichi doimo janubni ko`rsatib turgan.
- 5. Qadimgi Xitoyning diniy e`tiqodi. Qadimgi Xitoyda diniy e`tiqodning shakllanishi ibtidoiy davrlarga borib taqaladi. Shan-In davridagi diniy e`tiqodlar ibtidoiy din shakllaridan kelib chiqqan ekan. Qadimgi xitoyliklar Quyosh, Oy, osmon, osmon jismlari, sayyora va yulduzlarga topinganlar. Shu bilan birga ular tabiat va tabiat hodisalari, daraxtlarga sig`inib tog` va daryolarni ulug`laganlar. Odamlar ana shu ulug`langan narsalarga e`tiqod qilganlar. Xitoyliklar e`tiqodiga ko`ra har bir narsa va hodisaning alohida xudolari bo`lgan.Bu xudolar alohida nomlar bilan atalgan. Ularda Oliy xudo Di bo`lib, u odamlarga qurg`oqchilik, suv toshqinlari yuborgan yoki baxt ulashgan.
- Afsonalarning birida aytilishicha Nyuy Va degan xudo odamni loydan yaratgan ekan. Xitoylarning diniy afsonalarida tabiiy ofatlar, odamlarni bu ofatlardan qutqaruvchi qahramonlar haqida hikoya qilinadi.
- Qadimgi shahari.
- Moxenjodaro va Xarappa shaharlari Hind daryosi havzasining eng yirik shaharlari edi. Ikkala shahar ham mustahkam mudofaa devorlari bilan himoyalangan, ichki qasri bo'lgan. Ko'chalar bilan bir-biridan ajratilgan mavzilarda pishgan g'ishtdan qurilgan uylar topilgan
- Shahar ko’chasi. Shahar qazilmasi. Moxenjodarodagi qazilma
- Hindistonda Buddizm dini millodan avvalgi VI asrda. Uni yaratuvchisi- Sidxartxa Gautama, unga 40 yoshida ko’z oldiga butun olam namoyon bo’ladi va shu orqali u budda ya’ni nurlangan nomini oladi. Millodan avvalgi III asrga kelib buddizm juda ham ko’p o’lkalarda tarqaldi. Xozirda bu dinga sig’inadiganlar asosan Xitoy, Yaponiya va boshqa mamlakatlarda bor.
- Buddizm ta’limotida 4 xaqiqat bor.
- Xayot azob-uqubatlardan iborat.
- Azob-uqubatlarning sababi mavjud, bu insondagi istak, nafsning mavjudligi.
- Azom-uqubatlarning tugashi, ya’ni nirvana mavjud.
- Azob-uqubatlarni tugashiga olib keladigan yo’l mavjud.
- Nirvana- bu abadiy rohat-farog’atga
- erishishni anglatadi. Bunga, ya’ni
- kishilar azob-uqubatlardan xalos
- bo’lish uchun o’zlarining istak,
- orzu va nafslarini jilovlab olishlari
- kerak.
- Xayvonlarga sig’inishdan korinib turibdiki u yerda haliham Feteshizm va Totemizm borligini. Ularni qatoriga: sigirlar va buqalarning zotlari kobra va boshqalar. Ularga atab binolar qurilgan va ular haqida xar xil ertaklar yozilgan.
- Hindistondagi noldan foydalanib o’nlik sanoq tizimi yaratilishi bilan algebra rivojlana boshladi (“son”, “tub son”, “sinus” kibi atamalar hindistonda paydo bo’ldi). O’lim sababini aniqlash maqsadida murda tanasini anatomik tadqiq qilish tajribalari anatomiya va fiziologiyani rivojlantirib, meditsinada katta yutuqlarga erishildi. Hindistonda tibbiyot taraqqiyoti haqida tibbiyotga oid asarlardan birida jarrohlikning 300 turi bo’lganligi va 120 ta jarrohlik asbobi mavjudligi eslatiladi.
- Adabiyot ham ancha yuksalgan. Eng mashxulari «Maxabxarat» ( Oka ukalarning saltanat uchun kurashi haqida) va «Ramayana» (Ramning o’z sevgilisi Sitani qutqarish uchun qilgan qahramonligi haqida).
- Kurukshetra urushi haqida yozuv
- Qadimgi Hind Ramayana ko’rgazmasi (bolalar uchun)
- Большая ступа №1, где хранятся реликвии Будды
- Adjantdagi g’or maqbarasi(Guptlar davlati)
- Oltin stambxa – Muqaddas hayvonlar minorasi (500 kg oltin)
- Антик маданият
- Қадимги Юнон ва Рим
- “Юнонистон шундай бир жаҳон устахонасики, ҳар қандай поэзия нафосатни идрок этмоқ учун шу устахонада тахсил кўрмоғи даркор”.
- Белинский.
- Юнон ёзма адабиётининг ягона нусхаси “Илиада”, ҳамда “Одиссея” достонларидир. Гомернинг номи билан боғлиқ ҳар иккала поэманинг мавзуи Троя афсоналари, уруш ривоятлари, боходирлик қаҳрамонлик ҳақида ҳикоя қилади.
- Зевс – Олимп худоси, Олий худоси
- Гера – Осмон маъбуди,
- Посейдон – денгиз худоси,
- Демитра – хосилдорлик,
- Аид – ер ости олами,
- Афродита – гўзаллик,
- Ерос – севги,
- Арес – уруш,
- Гипноз – уйқу,
- Гиллиоз – қуёш,
- Ника – ғалаба илоҳаси
- Фемида – адла илоҳаси,
- Гефест – темирчилик,
- Артемида – овчилик илоҳаси
Милоддан аввалги VII-VI асрларда Қадимги Юнон илм-фани, маданияти гуллаб яшнаган. Герадот, Демокрит, Протагор, Гиппократ, Суқрот, Афлотун, Арасту каби олимлар яшаб ижод қилганлар. - Милоддан аввалги VII-VI асрларда Қадимги Юнон илм-фани, маданияти гуллаб яшнаган. Герадот, Демокрит, Протагор, Гиппократ, Суқрот, Афлотун, Арасту каби олимлар яшаб ижод қилганлар.
- Эсхил – унинг 90 га яқин трагедиядан иборат бой меросидан 7 таси етиб келган. Масалан: “Эронийлар”, “Занжирбанд Прометей”.
- Софокл – 120 дан ортиқ асарлар ёзган. Жаҳон адабиётида унинг, буюк “Шоҳ Эдип”, “Антигонна” трагедиялари машҳур.
- Фалес (эр.авв. 624-567йй.) ҳамма нарса сувдан келиб чиққан ва сувга айланади деб ҳисоблаган.
- Анаксимандр (эр.авв. 610-546йй.) дунё ноаниқ материя-апейрондан ташкил топган дейди.
- Анаксименнинг (эр.авв. 588-525 йй.) ҳамма нарса ҳаводан ҳосил бўлган ва ҳавога айланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
