2-Мавзу: ахборот тизимларининг аппарат ва дастурий

alohida amaliy dastur
ko'rinishida, 
ba'zilari esa fоydаlаnuvchi hаl etаyotgаn vаzifаlаrni to'liq аvtоmаtlаshtirib, 
kоmpyutеr аxbоrоtni qаytа ishlаsh jаrаyonidа birоr ishni qаndаy bаjаrаyotgаnini 
bilish zаruriyatidаn to'liq оzоd etаdigan 
amaliy dasturlar paketlar
i ko'rinishida 
namoyon bo'lmoqda.

Amaliy dasturlar paketi(ADP) – bu muayyan sinf vazifalarini hal etish uchun 
mo‘ljallangan dasturlar majmuidir.

Yaqin kungacha foydalanuvchi o`zining ilmiy masalasini yеchish uchun nafaqat 
matеmatikani bilishi balki kompyutеrda ishlashni, kamida bitta dasturlash tilini 
bilishi va murakkab hisoblash usullarini o`zlashtirgan bo`lishi kеrak bo`lar edi. 
Hozirda esa dasturlashni bila olmaydigan yoki xohlamaydiganlar uchun tayyor 
ilmiy dasturlar majmualari, elеktron qo`llanmalar va tipik hisob-kitoblarni 
bajarishga mo`ljallangan dasturiy vositalar bo`lgan – amaliy dasturlar pakеtlari 
mavjud. 
26

---

Amaliy dasturlar paketi. 

Bu pakеtlar foydalanuvchi uchun kеrakli bo`lgan barcha ishni yoki ishning asosiy kеrakli 
qismini bajarish imkonini bеradi: muammoni tadqiq qilish (analitik shaklida ham); 
ma'lumotlarning tahlili; yеchim mavjudligini tеkshirish; modеllashtirish; optimallash; 
grafiklarni qurish; natijalarni hujjatlashtirish va shakillantirish; taqdimotlarni yaratish. Bu 
pakеtlarni ishlatishda mutaxassis undan ongli foydalanib chеgirmalar qilishi mumkin: 
pakеtni uning muammosiga rostlashi, dasturni modifikatsiyalash, yangilash, hisoblash 
vaqtini tеjash va h.k.

XX asrning oxirlarida boshlab hozirgi kunga qadar shaxsiy kompyuterlarda juda samarali 
joriy qilinayotgan kompyuter algebrasi tizimlari muayyan tizimlarni tadqiq etish uchun 
amaliy dasturlar paketlarini yaratishda yangicha texnologiyalarni qo`llash imkoniyatlarini 
ochib berdi. Kompyuter algebrasi tizimlari hisoblash tizimlari uchun qo`llaniladigan 
"kompyuter intellekti" tushunchasini mazmun va mohiyatini amalda namoyish qilish 
imkoniyatini yaratdi. Bu tizimlar amaliy dasturlar ta’minotini yaratuvchi mutaxassislar uchun 
quyidagi vositalarni yaratadi:

Bu vositalar amaliy dasturiy ta’minot yaratishdagi masalaning matematik modelini keltirib 
chiqarish, hisoblash usullarini tanlash, hisoblash eksperimentlarini o`tkazish va natijalarni 
tahlil qilish jarayonini to`liq avtomatlashtirish imkonini beradi. Bu esa, amaliy dasturlar 
ta’minotni tashkil qilishning tamoyillarini va masalalarni EHMda yechishning an’anaviy 
texnologiya doirasida qo`llanilib kelgan usullarini tubdan o`zgartiradi.
27

---

Avtomatlashtirishda qo'llaniladigan paketlarning 
sinflanishi.
Amaliy dasturiy paketlar ichida turli hisoblash, modellash va loyihalash jarayonlarini hamda 
boshqarish tizimlarini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan paketlar ko'pchilikni tashlik qiladi. 
Umuman olganda bunday ADPlarni avtomatlashtirishda qo'llaniladigan paketlar(AQP) deb atab, 
ularning tuzilishi, vazifasi(qaysi jarayonlarga qo'llanilishi) va boshqa xususiyatlariga ko'ra sinflash 
mumkin. 
AQPlarni vazifasi(qaysi jarayonlarga qo'llanilishi)ga qarab quyidagicha sinflash mumkin:

Hisoblash jarayonlarini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan paketlar;

Loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan paketlar;

Texnik tizimlarni modellash jarayonlarini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan paketlar;

Texnologik jarayonlarini boshqarish tizimini avtomatlashtirishga xizmat qiladigan paketlar va
hokazo.
28

---

Avtomatlashtirishda qo'llaniladigan paketlarning 
sinflanishi.
