2-ma’ruza(davomi) Mavzu: Axborotlarni tasvirlash turlari va formalari. Axborotlarning o'lchov birliklari. Sanoq sistemalari. Axborotlarni kodlash. Sanoq sistemalarida arifmetik amallar bajarish

Sanoq sistemasida raqamlar soni uning asosi deb yuritiladi.
Kundalik hayotimizda ishlatiladigan sonlar o’nlik sanoq sistemasida ifodalanadi. Bu sistemasning asosi R=10 bo’lib, son yozuvida 10 ta {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9} raqam ishlatiladi. Bu sistemada har qanday son o’nta 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlar orqali ifoda qilinadi. (o’nlik sanoq sistemasi qadimda insonlarning hisoblash ishlarida ikki qo’lning 10 ta barmog’idan foydalanish orqali kelib chiqqan). Bundan tashqari boshqa sanoq sistemalari ham mavjud bo’lgan.
Masalan. Beshlik- asosi 5ga teng, ya’ni qo’lning 5 barmog’i, rim sanoq sistemasi: XXI asr, Qadimgi Vavilonda kishilar asosi 60ga teng bo’lgan 60lik sanoq sistemasidan foylanishgan. Bu sistema hozirgi vaqtda ham burchak yoki vaqtni o’lchash uchun ishlatiladi. Masalan. 1 soat 60 minut, 1 minut 60 sekund.
Yil hisoblarini hisoblashda 12 lik sanoq sistemasidan foydalanamiz. Bir yilda 12 oy. Angliyada kun vaqtini yozish ish sistemasi olib boriladi. Yarim kungacha 12 soat va yarim kundan keyin 12 soat.
EHMda sonlarni yozish uchun ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi. Bu sistemada bor yo’g’i ikkita: 0 va 1 raqamlari bo’lib, uning asosi 2 ga teng. Kompyuterda elektr signallarini 0-signal yo’q va 1- signal bor ko’rinishida ifodalash mumkin bo’lganligi uchun, ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi.
Har qanday son raqamlar ketma-ketligi ko’rinishida yoziladi:

1. 
   o’nli sistemada 1985₁₀, 137,85₁₀
   
2. 
   ikkili sistemada 1001₂, 11001,01₂
   
3. 
   sakkizli sistemada 6534₈, 234, 05₈
   

Bu yerda sonlarning indeksi uning asosini bildiradi.
Sonlarni yozishda har raqamning qiymati uning turgan o’rniga bog’liq bo’ladi. Sonda raqam uchun joy razryad, sondagi raqamlar soni esa sonning razryadi deb ataladi.
Kompyuterda sonlar ikkilik, sakkizlik, o’n oltilik sistemalarda ham ifodalanishi mumkin.