2-ma`ruza. Xulq-atvorning psixofiziologik asosi. Ong taraqqiyoti va ongsizlik Reja


Onglilik va ongsizlik. Hayvonlar intellektual xatti-harakat shakllari. Muhit psixik faoliyat va taraqqiyot omili sifatida



Download 100,5 Kb.
bet4/7
Sana15.04.2022
Hajmi100,5 Kb.
#553617
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
2 ma`ruza Xulq atvorning psixofiziologik asosi Ong taraqqiyoti va

Onglilik va ongsizlik. Hayvonlar intellektual xatti-harakat shakllari. Muhit psixik faoliyat va taraqqiyot omili sifatida. Psixologiya fanining asosiy kategoriyalari ichida (shaxs, motivatsiya, faoliyat, muomala va hokazo) ong alohida o`rin egallaydi va u borliqda insonning yuksaklik darajasini egallashga muhim zamin, kafolat negizini yaratadi. Insonni hayvonot olamidan ajralib chiqishining bosh omili ham ong hisoblanadi, huddi shu boisdan u taraqqiyot va kamolotning eng zarur mezoni, o`lchami sifatida muhim rol o`ynaydi. Psixologik nuqtai nazardan ong olib qaralganda, u ijtimoiy-tarixiy (filogenetik) va individual (ontogenetik) taraqqiyotning mahsuli hisoblanmish insongagina xos bo`lib, psixik aks ettirishning va o`zini o`zi boshqarishning yuksak darajasi sanaladi. Ong kategoriyasi amaliy jihatdan tavsif qilinganda: a) u ham hissiy, ham aqliy obrazlarning uzluksiz ravishda o`zgarib turuvchi majmuasi sifatida, b) bevosita sub`ektning oldida uning «ichki tajribasi» tariqasida, v) amaliy faoliyatdan kutiluvchi mahsulni oldindan sezuvchi (payqovchi) psixologik hodisa tarzida hukm suradi.

Ong muammosi bir qancha fanlarning, jumladan, falsafa (uning asosiy masalasi — bu ongning turmushga nisbatan munosabatidan iboratdir), mantiq, lingvistika, etnografiya, antropologiya, sotsiologiya, neyrofiziologiya, pedagogika kabilarning tadqiqot predmetiga aylangandir.
Psixologiya fani individda ongning vujudga kelishi, uning tuzilishi, rivojlanishi va hukm surishini tadqiq qiladi. Ong predmetga faollik, yunalganlik, intensiallik xususiyatlariga ega:
a) ong doimo nimanidir tushunish sifatida; b) refleksiyaga, nisbatan qobiliyatlilik; v) o`zini o`zi kuzatish, ya`ni o`zligini anglash; g) motivatsion — qadriy xususiyat yaqqollikning yoki ravshanlikning turlicha darajasi yoki bosqichi ekanligi.
Psixologik ma`lumotlarga qaraganda, har qaysi individning ongi noyob, betakror, ammo u ixtiyoriy emas, chunki birinchi navbatda maxsus tizimda hukm suruvchi tuzilish bilan unga bog`liq bo`lgan tashqi omillar hamda hech qanday aloqasi bo`lmagan omillar shartlangandir. Huddi shu tufayli ongni tadqiq qilishning ikkita muhim qiyinchiligi mavjud: a) barcha psixologik holatlar individning ko`z o`ngida shunday namoyon bo`ladikim, bunda birinchidan, ular qay tariqa anglashilmoqda (ongsizlikning roli qanchalik), ikkinchidan, anglash darajasiga yetkazishning maxsus tashqi va ichki mashqi natijasida inson tomonidan anglashiniladi, uchinchidan, bevositalikda ong funksiyasida yanglishlik vujudga keladi.
Shaxslararo munosabatda hamkorlik faoliyatining tuzilishi ong strukturasini vujudga keltirib, uning quyidagi asosiy xususiyatlarini aniqlashga xizmat qiladi: a) ijtimoiy xususiyati, hatto simvolik va verbal tuzilishga ega bo`lgan belgilar bilvositalanganligini qamrab olinganligi; b) refleksiyaga, ya`ni o`zini o`zi tushunishga nisbatan qobiliyatlilik; v) ichki dialogizm, ya`ni ichki nutqqa, fikrlash mexanizmi negiziga qurilishi; g)predmetlilik, ya`ni har qanday psixologik holat muayyan yaqqol tasvirlarga va alomatlarga ega bo`lishligi va hokazo.
Endi ongning psixologik tavsifidan kelib chiqqan holda uning shakllari yuzasidan qisqacha mulohaza yuritamiz. Ongning genetik jihatdan talqini ongsizlik birlamchiligini bildirib, u o`ziga xos xususiyatga ega ekanligini, inson faoliyati va xatti —harakatida muayyan darajada rol o`ynashini tan olishni taqozo etadi. Chunki inson ongining yuksakroq shakllari uzoq ijtimoiy – tarixiy taraqqiyotning keyingi davrida vujudga kelgandir. Huddi shu boisdan ongning paydo bo`lishi to`g`risida mulohaza yuritilganda ijtimoiy borliq, ijtimoiy taraqqiyot, ularga nisbatan munosabat uslubi asosiy mezonlar vazifasini bajarib kelgan va hozir ham huddi shunday bo`lib qolaveradi.
Psixologik talqinga ko`ra, ongsizlik, birinchidan, voqelikning hodisalari bilan shartlangan ruhiy jarayonlar, aktlar va holatlarning majmuasi; ikkinchidan, tashqi va ichki ta`sirlarga nisbatan sub`ektning o`ziga hech qanday hisobot bermasligi; uchinchidan, psixik aks ettirishning shakli, ya`ni voqelikning obrazi: tasviri, timsoli va unga nisbatan sub`ektning munosabati refleksiyaning maxsus predmeti sifatida vujudga kelmaganligi; to`rtinchidan, qismlarga ajralmovchi yaxlitlik tarkibiga ega ekanligi va hokazo.
Ongsizlikning onglilikdan farqi shuki, uning tomonidan aks ettiriluvchi voqelik sub`ektning kechinmalari bilan, uning borliqqa munosabati bilan qo`shilib, aralashib ketadi. Shuning uchun ongsizlikda sub`ekt tomonidan amalga oshiriluvchi xatti — harakatlar natijasini ixtiyoriy ravishda nazorat qilish va baholash imkoniyati mavjud emas. Ongsizlikda voqelik sub`ektning o`xshashlik, ayniyat singari mantiqiy shakllariga asoslanib aks ettiriladi.
Bu holat bevosita emotsional his qilish, emotsional yuqish va identifikatsiyalashga daxldorlik tuyg`usi orqali turlicha hodisalar o`zining tuzilishi, mohiyati jihatidan o`ziga xoslikdan qat`i nazar bir tizimga birlashtiriladi, psixologik ob`ektlar o`rtasidagi u yoki bu xususiyatli alomatlar o`rtasidagi tafovutlar, mantiqiy qarama — qarshiliklar ochilmasdan namoyon bo`ladi, in`ikos etiladi.

Download 100,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish