2-ma’ruza. Qurilish materiallarning asosiy xossalari fizik xossalari Zichlik

Namlikdan deformatsiyalanish materiallarning nisbiy namlik
o‘zgarishidan hosil bo‘ladigan chiziqli yoki hajmiy o‘lchamlarining
o‘zgarishidir. Bu xususiyat materiallarning g‘ovakligiga bog‘liq
bo‘ladi. Zich materiallarda namlikdan deformatsiyalanish oz bo‘ladi
(plastmassa, zich keramika, granit) yoki umuman bo‘lmaydi (po‘lat,
oyna, bitum). G‘ovak materiallar (yog‘och, beton, giltuproq) nam
ta’sirida kengayadi, namlik kamaysa, kirishishi hisobiga
deformatsiya ham kamayadi. Materiallarning bu holati ulardan
konstruksiyalar tayyorlanganda katta ahamiyatga ega.
Suv o‘tkazuvchanlik materiallarning bosim ostida suvni
o‘tkazishi filtratsiya koeffitsiyenti bilan ifodalanadi (m/soat):
K
f =Vc.a/[S.(p1–p2)·t],
bunda filtratsiya koeffitsiyenti (Kf) 1 m2 yuzali devordan (a)
1 soat (t) davomida o‘zgarmas bosimda (p1–p2 1 m.suv ust.) oqib
o‘tgan suv miqdori (Vc) bilan o‘lchanadi.
Materiallarning suv o‘tkazuvchanligi ularning strukturasiga
bog‘liq. Materiallarning bu xossasi tom izolatsiyasi, suv inshootlari
va havzalari qurishda katta ahamiyatga ega. Juda zich materiallargina, masalan, bitum, shisha, po‘lat, maxsus tarkibli plastmassalar
va betonlar amalda suv o‘tkazmaydi. Suv bosim ostida ta’sir
ko‘rsatadigan joylarda beton va shu kabi materiallardan suvning
o‘tishi suv o‘tkazmaslik markasi (MPa) bilan belgilanadi.
Sovuqqa chidamlilik materialni suvga to‘yingan holatda,
–15–20 °Ñ muzlatib, qayta eritilganda (1 sikl) siqilishdagi mustahkamligi 15%, massasi 5% dan ortiq kamaymasa, bu material sovuqqa
chidamli deb hisoblanadi. Material g‘ovaklaridagi suvning muzlash
harorati kapillar g‘ovaklarning diametriga bog‘liq bo‘lib, harorat
– 20 °Ñ gacha pasayganda muz 210 MPa zo‘riqish hosil qiladi.
Zo‘riqish yo‘nalishi to‘rt tomonga bo‘lgani uchun ular bir-birini
neytrallaydi. Shu sababli sovuq ta’sirida materiallar qirra burchaklaridan buzila boshlaydi. Materiallarning sovuqqa chidamliligi
ishlatilish sohasiga nisbatan belgilanadi. Atmosfera muhitida
ishlatiladigan oddiy og‘ir beton sovuqqa chidamliligi F50; F100;
12
F200, gidrotexnik inshootlarda F500 siklgacha, tashqi devorbop
g‘ishtlar, bloklar, yengil betonlar F15; F25; F35 siklga teng bo‘ladi.
Materiallarning sovuqqa chidamliligi sovutish kameralarida sinaladi.
Materialning sovuqqa chidamliligi impulsli ultratovush usulida tez
va oson (namunalarni buzmasdan) aniqlanadi. Ayrim hollarda
materialning sovuqqa chidamliligi tezkor (kimyoviy) usul bilan ham
aniqlanadi.