2-Ma’ruza: O‘lchashlarni nazorat qiluvchi qurilmalar. Sirt topografiyasi va xajmiy nuqsonlarni nazorat qiluvchi qurilmalar. Reja

2-Ma’ruza: O‘LCHASHLARNI NAZORAT QILUVCHI QURILMALAR. SIRT TOPOGRAFIYASI VA XAJMIY NUQSONLARNI NAZORAT QILUVCHI QURILMALAR.


Reja:

1. 
   O‘lchashlarni nazorat qilish.
   
2. 
   Sirt topografiyasi.
   

Tayanch so‘z va iboralar: Proektorlar, linzalar, fotokompensatsiya, lazerli o‘lchagich, yuza g‘adir budurligi, mikrogeometriya, nur manbai.

Proektorlar 3 ta asosiy proektlardan iborat:

1. 
   Qaytgan nurga asoslangan epiproektor.
   
2. 
   O‘tgan nurga asoslangan diaproektor.
   

3. 
   Lazerli o‘lchagichlar.
   

Proektorlarning asosiy vazifasi optik nur orqali maxsuotni tekshirish va olingan natijani etalon natija bilan solish-tirish. Proektorlarda asosan galagen lampalar ishlatilinadi. Ularni quvvati 100ch500 Vt gacha, temperaturasi 573 K, uzoq muddatgacha ishlaydi. Haroratni 3400 K gacha ko‘tarish mumkin, spirali volframdan tayyorlangan.Tekshiriluvchi ob’ekt sifatida instrumentlar, rezbasi bor detallar, tishli g‘ildiraklar, engil deformatsiyaga ega bo‘lgan maxsulotlar.
Proektorlarning yana bir turi optik komparatorlar. Ularning ishlash prinsipi nurlarni solishtirish hisobiga ishlaydi. Proektorlarni optik sxemasiga asoson bir qancha turlari bor. Linza bu erda kondensator vazifasida ishlatiladi. Proektorlar o‘rta asosli o‘lchamlarni tekshiradi.
Optik avtomatik nazoratdagi qurilmalar 3 ga bo‘linadi.

1. 
   Fotokompesatsion
   
2. 
   Fotoizlovchi
   
3. 
   Fotoimpulsli.
   

Fotokompesatsion – ikkita nur oqimini solishtirishga asoslangan.
Fotoizlovchi – kontaktsiz izlovchi tizim orqali maxsulotni o‘lchamlari aniqlanadi.
Fotoimpulsli – yorug‘lik impulsini yaratish uchun tasvir yoyili-shiga asoslangan, asosan trubalar diametrini tekshiradi.
Tashqi muxit nazorat jarayoniga ta’sir qilmaydi.
Optik avtomatik qurilmalarni xususiyatlari.

1. 
   O‘lchov natijalari nazorat ob’ekti materialiga bog‘liq bo‘lmaganligi;
   
2. 
   YUqori aniqligi;
   
3. 
   Tez ishlashi;
   
4. 
   Avtomatlashtirish imkoni borligi;
   

Lazerli o‘lchagichlar. Turli o‘lchagich vositalari bo‘lib, ularda tez ishlash bilan yuqori sifatli fazoviy tarqalish qobiliyati mavjud. O‘lchov axborotni qayta ishlash turlari bo‘yicha qurilmalar quyidagi guruxlarga bo‘linadi:

1. 
   tez nur lazer tizimlari bo‘yicha eng oddiy
   
2. 
   lazer difraktometr
   
3. 
   lazer interferametr
   
4. 
   lazer triangulatsion o‘lchagichlar
   
5. 
   lazer ellipsometrlar.
   

2. Bu qurilmalar 3 ta turga bo‘linadi:

1. 
   YUza g‘adirbudirligini nazorat qiluvchi qurilmalar.
   

Bu xo-latda yuza nuqsonlariga integral baho beriladi.

2. 
   YUzadagi nuqsonlar va mikrogiametriyani nazorat qiluvchi va o‘lchovchi qurilmalar.
   

Bunda maxsulotlarda aloxida nuq-sonlari va ularni chuqurligi tekshiriladi.

3. 
   Tekis yuzali maxsulotlar sifatini nazorat qiluvchi quril-malar.
   
4. 
   Bu xolatda maxsulot yuzasini egilganligi, deformatsiya bo‘lish xolati tekshiriladi.
   

Tashqi ko‘rinishni nazorat qilishda asosan interferension qurilmalar qo‘llaniladi. Ularning ishlash prinsipi yorug‘lik to‘lqinlar solishtirilishiga asoslangan. Bu to‘lqinlar esa tekshiriluvchi va etalon maxsulotlardan qaytgan kogeren yorug‘lik nurlardan olinadi.
Quyidagi rasmda ikki to‘lqinli mikrointerferometr ko‘rsatilgan.

Nur manbai (1) dagi (lampa) yorug‘lik, kondensor (2) va diafragma (3) dan o‘tadi. Ko‘zgu (4) orqali ikkita kogeren to‘lqinga bo‘linadi. Ular (5) va (5’) ob’ektivlar orqali etalon (6) va tekshiriluvchi mahsulot (7) ga fokuslanadi. Etalondan va mahsulotdan qaytgan nurlar elementlardan o‘tib linza (8) va diafragma(9) orqali okulyar (10) da to‘planadi. Natijada etalon va ishchi yorug‘lik to‘lqinlar o‘zaro ta’sirini interferension rasmi ko‘rsatilinadi.

Kichik notekisliklari (0,02 mkm) mavjud bo‘lgan mahsulotlarni ko‘p marta qaytuvchi nurlar orqali ya’ni ko‘p to‘lqinli interferometrlar bilan tekshiriladi.
Quyidagi rasmda ko‘p to‘lqinli mikrointerferometr cxemasi keltirilgan.


1- nur manbai ( past bosimli simob lampa);
2- diafragma;
3- kondensor (yig‘uvchi linza);
4- ko‘zgu;
5- yupqa plastina;
6- tekshiriluvchi ob’ekt;
7- ob’ektiv;
8- diafragma;
9- okulyar;
10-filtr.
Nazorat savollari:

1. 
   Proektorlar nechta guruhini bilasiz?
   
2. 
   Proektorlarning asosiy vazifasi nima?
   
3. 
   Optik avtomatik nazoratdagi qurilmalarini sanab bering.
   
4. 
   Fotokompesatsion nimaga asoslangan?
   
5. 
   Lazerli o‘lchagichlar.
   
6. 
   Mikrointerferometr nimani aniqlashga mo’ljalangan?