2-ma’ruza. Mavzu: Joylardagi Chiziqlarni orientirlash. Reja

2-MA’RUZA.
Mavzu: Joylardagi
Chiziqlarni
orientirlash.
Reja:
1. Orientirlashburchaklari.
2. Direktsionburchak, haqiqiyazimut, magnitazimutvarumbburchagi.
3.Meridianlaryaqinlashishburchagi.
4. Haqiqiyazimutbilandirektsionburchakhamdarumbburchakorasidagimunosabat.


Tayanch iboralar:Orientirlash, orientirlashburchaklari, direktsionburchak, haqiqiyazimut, magnitazimut, rumbburchagi, yermiridianlaryaqinlashishburchagi,og’ishburchagi.


1. Orientirlashburchaklari.
Boshlang’ichdebqabulqilinganyo’nalishganisbatanjoydagichiziqniyo’nalishinianiqlashgaorientirlashdeyiladi.
Boshlang’ichdebqabulqilinganyo’nalishbilanorientirlanayotganjoydagiyo’nalishorasidagiburchakkaorientirlashburchagideyiladi.
Orientirlash burchagiboshlang’ichyo’nalishningshimolidansoatstrelkasiyo’nalishidaorientirlanayotganyo’nalishgachao’lchanadi.
Orientirlashburchagi 0^ºdan 360^ºgachabo’lgankattalikniolishmumkin.
Masalan: OX - boshlang’ichyo’nalish. OSchizig’iningOXganisbatanyo’nalishiaorientirlashburchagiyordamidaaniqlanadi.



2.1-shakl.


2. Direktsionburchak, haqiqiyazimut, magnitazimutvarumbburchagi.
Joydagibirorchiziqyo’nalishinianiqlashdaboshlang’ichyo’nalishdebgeografikmeridianqabulqilinsa, ularorasidagiorientirlashburchagiga - haqiqiyazimut, magnitmeridianqabulqilinsa - magnitazimuto’qyokiungaparallel’bo’lganchiziqqabulqilinsadirektsionburchakdeyiladi. Haqiqiyazimut, magnitazimutvadirektsionburchakboshlang’ichyo’nalishningshimoltomonidanboshlabsoatstrelkasiyo’nalishibo’yicha 0^ºdan 360^ºgachao’lchanadi.



2.2-shakl.


A_m - OSchizig’imagnitazimuti.
A - OSchizig’ininghaqiqiyazimuti.
a - OSchizig’iningdirektsionburchagi.
Haqiqiyazimutbilanmagnitazimutbir-biridanδ gafarqqiladi. Buburchakmagnitstrelkasining og’ish burchagi deyiladi. Haqiqiyazimutbilandirektsionburchakbir-biridanγburchakka farq qiladi. Buburchak - meridianlaryaqinlashishburchagideyiladi.
Rumb - boshlang’ichyo’nalishningshimoliyvajanubiytomonibilan, chiziqyo’nalishiorasidagiburchakdir. Rumb 0^ºdan 90^ºgachao’zgaradi. Rumbburchakniqiymatinioldigakoordinatachoragininomiyoziladi. ShShq, ShG’, JShq, JG’.



2.3-shakl.

Yeryuzidagiharbirchiziqningto’g’rivateskariorientirlashburchagibo’ladi. MNchiziqningMnuqtadanboshlanganyo’nalishidirektsionburchagi - a - to’g’ridirektsionburchak;

Nnuqtadanboshlanganyo’nalishningdirektsionburchagia - teskaridirektsionburchak.
To’g’ridirektsionburchakbilanteskaridirektsionburchakbir-biridan 180º gafarqqiladi. a = a±180^º.
Xuddishundayrumbburchaklarihamto’g’rivateskaribo’ladi; r - to’g’rirumbburchak; r - teskarirumbburchak; rvarlarniqiymatlariteng, faqatnomlario’zgaradi - ShShq - JG’bo’ladi. JG’- ShShq - bo’ladi.


3. Meridianlaryaqinlashishburchagi.
AgarAvaVnuqtalardano’qmeridianigaparallel’chiziqlaro’tkazsak + γva - γburchaklarhosilbo’ladi. Buburchaklarmeridianlaryaqinlashishburchaklaribo’ladi.
Geografikmeridianbilano’qmeridianigaparallel’bo’lganchiziqorasidagiburchakkameridianlaryaqinlashishburchagideyiladi.
γ =∆λxsin φ(2.1)
∆λ - o’qmeridianbilanberilgannuqtameridianigeografikuzunliklariningayirmasi.
φ - berilgannuqtaninggeografikkengligi.



2.4-shakl.

Abtsissao’qi - meridianlarsharqtomondano’tsa - meridianlaryaqinlashishiburchagisharqiybo’ladi, ishorasi (+) bo’ladi;

Abtsisao’qimeridianningg’arbtomonidano’tsa - g’arbiybo’ladivaishorasi (-) bo’ladi.


4. Haqiqiyazimutbilandirektsionburchakhamdarumbburchakorasidagimunosabat.



2.5-shakl.

Burchakγ - meridianlaryaqinlashishburchagi;

A= a - γ,A= a + γ (2.2)
Magnitstrelkasiningog’ishburchagi
Geografikmeridianbilanmagnitmeridianorasidagiburchakmagnit strelkasiningog’ishburchagideyiladi.


Nazorat savollari.
1. Meridianlaryakinlashishburchaginikiymatinianiqlashformulasiqanday?
2. Magnitstrelkasiniog’ishburchaginikiymatiniqandayaniqlanadi?
3. Azimut, rumb, direktsionburchakqiymato’zgarishiqanday?
4. Direktsionburchakbilanrumborasidagimunosabatqanday?