2-Ma’ruza mavzu: elektr zanjirlari

I₀ = I₁ + I₂ + I₃ + I₄ ,

yoki tugundagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng

I₀ + I₁ + I₂ + I₃ + I₄ = 0.

Tarmoq. Elektr zanjiridatugunlar oralig‘i tarmoq deb ataladi. Masalan 10-rasmda A tugundan R₁ qarshilik orqali D tugungacha bitta tarmoq; A tugundan K kalit va E manba orqali D tugungacha ikkinchi tarmoq, va hokazo. 10 - a, b rasmlardan kо‘rinib turibdiki zanjirda 5 ta tarmoq mavjud. Shuningdek qarmoq qarshiligi, tarmoq toki, tarmoq uchlaridagi kuchlanish tushunchalari mavjud. Tarmoq qarshiligi deb shu tarmoqda ketma-ket ulanib turgan iste’molchilarning umumiy qarshiligiga aytiladi va bu qarshilik ketma-ket ulangan iste’molchilar qarshiliklari yig‘indisiga tkeng. Tarmoq toki Om qonuniga muvofiq tarmoq uchlaridagi kuchlanishni tarmoqning umumiy qarshiligiga nisbatiga teng.

Kontur. Elektr zanjiridagi yopiq xalqa kontur deb ataladi. 9 rasmdagi zanjir konturlarini kо‘ramiz:

1- kontur: A tugun, R₁ qarshilik, D tugun, E manba va yana A tugun, kontur yopildi. Konturda bitta manba bitta iste’molchi mavjud.

2- kontur: A tugun, V tugun, R₂ qarshilik, E tugun, D tugun, R₁ qarshilik va yana A tugun. Konturda manba yо‘q.

Shu tarzda, zanjirdagi barcha konturlarni belgilab chiqishimiz mumkin.

Konturlar uchun Kirxgofning 2-qonuni о‘rinli. YA’ni Konturdagi elektr yurituvchi kuchlarning yig‘indisi shu kontur elementlaridagi kuchlanishlar tushuvining yig‘indisiga teng. 1- va 2- konturlar uchun Kirxgofning 2- qonunini qо‘llasak:

1- kontur uchun E = I₁ • R₁ , yoki E = U₁

2- kontur uchun I₁ • R₁ + I₂ • R₂ = 0, yoki U₁ + U₂ = 0,

chunki 2- konturda tok manbai yо‘q, shuning uchun E = 0.

Murakkab zanjirlarni hisoblashda “kontur toki” tushunchasi kiritiladi. Masalan 10 – rasmdagi sxemaning 1-va 2- konturlarini alohida tasvirlab qayta chizamiz, 11- rasmga qarang. Zanjirdagi 1- kontur tokini I_I , 2- kontur tokini I_II deb belgilaymiz. Konturdagi toklar yо‘nalishi soat strelkasi yо‘nalishida deb qabul qilamiz va sxemada ifodalaymiz 11-rasm.

K A

_

E

I_I

I_II

I_III


+ R₁ R₂