2-ma`ruza mashg`uloti

2-ma`ruza mashg`uloti
Mavzu: Musiqiy informatika va uning predmeti

Zamonaviy dunyo bizga iqtisodiyot va madaniyatning barcha tarmoqlarida qo'llaniladigan zamonaviy raqamli texnologiyalarsiz ko'rinmaydi. Albatta, barcha zamonaviy texnologik yangiliklar inson mehnatini yengillashtirish, uning ishini tezlashtirish, ushbu tushunchaning har bir ma'nosida uni yanada samarali va ishlab chiqarishga tadbiq qilish uchun mo'ljallangan. Har yili ortib borayotgan axborot oqimi olimlarni ma'lumotlarni qayta ishlash va saqlash uchun tobora ko'proq yangi va murakkab tizimlarni yaratishga majbur qilmoqda.

Axborot - bu atrof-muhit ob'ektlari va hodisalari, ularning parametrlari, xususiyatlari va holati to'g'risidagi ma'lumotlar, ular to'g'risidagi mavjud bilimlarning noaniqlik darajasini kamaytiradi.
Axborotni avtomatlashtirilgan qayta ishlash bilan bog'liq inson faoliyati sohasi elektron kompyuterlar va ularning amaliy muhit bilan o'zaro ta'siri informatika deb ataladi. Informatique (informatika) atamasi informatsiya (axborot) va automatique (avtomatlashtirish) so‘zlarini qo‘shish orqali hosil bo‘lib, so‘zma-so‘z ma’noda axborotni avtomatlashtirish yoki axborotni avtomatlashtirilgan qayta ishlash degan ma’noni anglatadi. Ingliz tilida so'zlashadigan mamlakatlarda bu atama informatika (kompyuter texnologiyalari fani) sinonimiga mos keladi.
Axborotlashtirish jarayonlari inson ijodiy faoliyatining musiqa kabi sohasini ham chetlab o'tmadi. Musiqiy ma'lumotlarni qayta ishlash va saqlashning eng yangi texnik va axborot vositalari paydo bo'ldi. Kun tartibiga “musiqiy-kompyuter texnologiyalari” va “musiqiy informatika” kabi tushunchalar kirdi.
Musiqiy-kompyuter texnologiyalari jadal rivojlanayotgan bilim sohasidir. U texnologiya va sanʼat chorrahasida joylashgan boʻlib, u insonni ijodkorlik, taʼlim va ilmiy izlanishlar uchun doimo takomillashib boruvchi vositalar bilan taʼminlaydi. Ta'limda musiqa va kompyuter texnologiyalaridan foydalanishning o'ziga xosligi bu sohadagi fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini doimiy ravishda yangilab borishdadir.
Yangi bilim va texnik vositalarni o'zlashtirishga bo'lgan ehtiyoj katta edi, shu munosabat bilan alohida konservatoriyalar, san'at va madaniyat institutlarining fakultativ kurslarida "Musiqiy informatika" deb nomlangan yangi fan paydo bo'la boshladi.
O'quv intizomi sifatida musiqa informatikasida quyidagi tarkibiy qismlarni ajratib ko'rsatish mumkin: 1) klassik musiqa nazariyasi va 2) sintez, qayta ishlash, yozib olish, uzatish, takrorlash, ijro etish, ishlatish uchun elektron yoki kompyuter texnologiyalari bilan bog'liq bo'lgan informatikaning eksperimental bo'limi; tovush va musiqa ma'lumotlarini o'rganish.
Musiqiy ma'lumot nafaqat jarangdor musiqa, balki uni tuzadigan va unga hamroh bo'lgan barcha narsalarning butun majmuasidir. Shuni ta'kidlash kerakki, musiqiy axborotni shartli ravishda ikkita o'zaro toifaga bo'lish mumkin: a) to'g'ridan-to'g'ri yoki asosiy, birlamchi, asosiy musiqiy ma'lumotlar; b) bilvosita, yordamchi. Ushbu bo'linishni tushuntirish kerak. Musiqiy informatikaning to'g'ridan-to'g'ri, asosiy yo'nalishi bo'lib, ijro jarayonida bevosita foydalaniladigan barcha ma'lumotlar, hatto faqat musiqa tinglash (tembr, temp, agogiya, ovozlar harakati uchun polifonik sharoitlar, garmoniya, modal tizimlar va boshqa uslub komponentlari) hisobga olinishi kerak. Musiqani ijro etish yoki bastalash jarayoniga bevosita ta'sir ko'rsatmaydigan musiqiy ma'lumotlar (o'qitish usullari, musiqa yaratishning psixologik komponentlari, musiqiy-nazariy tizimlar va musiqa san'atining turli ilmiy tadqiqotlari) bilvosita, yordamchi musiqa ma'lumotlari deb ataladi.
Tadqiqotchilar musiqa ma'lumotlarining quyidagi tarkibiy qismlarini aniqlaydilar:
• elektron (analog) yoki raqamli ko'rinishdagi tovushli musiqiy mato, ochilmagan va qadoqlangan musiqa fayllarining barcha turlari va formatlari: WAV, MID, WFP, MPEG va boshqalar;
• tovushning to'lqin sintezi bilan aniqlanadigan tembr komponentlari (tembrlar banklari, ritmlar, uslublar va musiqiy matoning ba'zi boshqa xususiyatlari). Deyarli har doim ular yuqoridagi fayllar strukturasining bo'linmas hududini tashkil qiladi;
• videoma'lumotlar yoki ular ham deyilganidek, musiqiy amaliyotning ko'rinadigan jarayonlarini vizualizatsiya qiluvchi video ketma-ketliklar: ijro, dirijyorlik, improvizatsiya, o'quv jarayoni (mashqlar), o'qituvchilarning mahorat darslari va boshqalar;
• ijro metodologiyasining nazariy va amaliy jihatlarini aks ettiruvchi oddiy matn ma'lumotlari, shuningdek, musiqiy shaklning tarkibiy qismlarini tavsiflovchi turli xil matn sxemalari, sxema belgilarining matnlari (masalan, garmonik ketma-ketliklarni tahlil qilish), bularning barchasi deyiladi. musiqiy informatikaning ikkinchi makrokomponenti;
• nota muharriri tomonidan faylga o'rnatilgan nota yozuvi ko'rinishida saqlangan musiqiy fikr, "qattiq" shaklda takrorlash imkoniyati bilan, ya'ni to'g'ridan-to'g'ri ijro etish uchun qog'ozga yoki to'g'ridan-to'g'ri ijro etish uchun audio fayl sifatida chop etilishi mumkin.
Xorijda musiqiy informatikani amaliyotga tatbiq etish muammosi 50 yildan ortiq vaqtdan beri davom etib kelmoqda. Dunyoda juda ko'p turli xil markazlar, musiqiy informatika studiyalari mavjud. Xalqaro anjumanlar, festivallar, tanlovlar shu mavzuga bag‘ishlanadi. 1977 yildan boshlab har chorakda bir marta chiqadigan mashhur "Computer Music Journal" jurnali Qo'shma Shtatlarda nashr etiladi. Maxsus bibliografiya musiqa informatikasining turli muammolariga oid 1200 ga yaqin nomlarni o'z ichiga oladi [8].

Musiqiy informatikada asosiy e'tibor tovushli axborotning xossalari va uni qayta ishlashning apparat va dasturiy vositalariga qaratiladi. Kompyuter texnologiyalari o‘zgarib, informatika fanining asosiy kursi mazmunida o‘chmas iz qoldirganidek, “Musiqa informatikasi” ham doimiy, ham dinamik o‘zgaruvchan elementlarni o‘z ichiga oladi.

Kursning asosiy maqsadi musiqachilarni musiqa san’ati sohasida kompyuter texnikasi yutuqlarini amaliyotda qo‘llashga o‘rgatishdan iborat.
Keng ma’noda musiqa informatikasi fan sifatida musiqiy axborot jarayonlariga xos bo‘lgan umumiy qonuniyatlarni o‘rganadi. Bizning fikrimizcha, musiqa informatikasining asosiy maqsadi musiqa va tovushni yaratish, takrorlash va qayta ishlash uchun apparat va dasturiy vositalar bilan ishlashning texnika va usullarini tizimlashtirish va tartibga solishdan iborat. Musiqiy informatikaning asosiy maqsadi quyidagi vazifalarni o'z ichiga oladi [8]:
• musiqiy dasturlash (kompyuter, sintezator yoki boshqa raqamli qurilmalarda musiqani yozib olish, qayta ishlash va ijro etish texnikasi va usullari);
• tovush va musiqa bilan ishlashga ixtisoslashgan kompyuter tizimlarining interfeyslari (musiqiy materiallar bilan ishlashda texnik va dasturiy ta'minotni ishlash texnikasi, usullari va boshqaruvi);
• axborotni himoya qilish (musiqiy axborotni saqlash va saqlash usullari va usullarini ishlab chiqish);
• musiqa ma'lumotlarini standartlashtirish va konvertatsiya qilish (turli xil ma'lumotlar formatlari (xususan, MIDI protokoli orqali), shuningdek, apparat va dasturiy ta'minot o'rtasidagi muvofiqlikni ta'minlash).
“Musiqiy informatika” fanining dasturi yetti bo‘limdan iborat [14]:
1) elektr cholg'u asboblari va musiqali kompyuterlar, ularni qo'llash sohalari;
2) akustika va tembr nazariyasi asoslari;
3) tovush uskunalari, raqamli yozishning nazariy va amaliy jihatlari;
4) musiqa matnini kompyuterda terish;
5) tovushni yozib olish, tahrirlash, qayta ishlash va tiklash;
6) MIDI;
7) multimedia taqdimotini yaratish.
Musiqiy informatika fanining tarkibiga quyidagilar kiradi:
• musiqa informatikasining nazariy va uslubiy asoslari va ularning boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqasi;
• musiqa informatikasini ixtisoslashtirilgan apparat va texnik ta'minlash;
• tovush va musiqa bilan ishlash uchun dasturiy vositalar;
• apparat va dasturiy ta'minotning o'zaro ta'siri vositalari;
• insonning apparat va dasturiy ta'minot bilan o'zaro aloqasi vositalari.
"Interfeys" tushunchasi bilan belgilanadigan o'zaro ta'sir vositalariga alohida e'tibor beriladi. Shunga ko'ra, insonning apparat va dasturiy ta'minot bilan o'zaro aloqasi yo'llari va usullari foydalanuvchi interfeysi deb ataladi. Dasturiy ta'minot, apparat va apparat-dasturiy interfeyslar mavjud. Musiqiy informatikaning tuzilishi uning asosiy “yadrosi” bilan belgilanadi, u quyidagilardan iborat:
• musiqa informatikasining nazariy va uslubiy asoslari (dasturlar bilan ishlashning tavsifi, tovushni yozib olish va aranjirovkalar yaratish usullari, tovush tabiati va uni o'zgartirish imkoniyatlarini o'rganish metodikasi va boshqalar);
• apparat-texnik ta'minot vositalari (tovush bilan ishlash uchun maxsus jihozlangan kompyuterlar, sintezatorlar, mustaqil ovoz yozish va qayta ishlash qurilmalari va boshqalar);
• dasturiy vositalar (dasturiy interfeyslar, musiqiy materiallarni yozib olish, qayta ishlash dasturlari, sintezatorlar uchun operatsion tizimlar va mustaqil ovozni qayta ishlash qurilmalari);
• musiqiy dasturlash (musiqiy dasturlar va sintezatorlar bilan ko'p tembrli aranjirovkalarni yaratish, ovozni kompyuterda qayta ishlash yoki mustaqil ovozni qayta ishlash qurilmalaridan foydalanish);
• turli multimedia ilovalari bilan ishlashda musiqa dasturlashdan amaliy foydalanish: taqdimotlar ishlab chiqish, reklama, o'yinlar, Internetda ovoz bilan ishlash; kinostudiyalarda ovozni yaratish va qayta ishlash (video ketma-ketligi uchun ovozli ma'lumotlarni qayta ishlash) va boshqalar bilan bog'liq bo'limda ishlash.
Shunday qilib, musiqiy informatika maxsus kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda musiqa va tovush ma'lumotlarini yaratish, takrorlash, qayta ishlash va saqlash texnikasi va usullarini o'rganadigan fandir. Shuningdek, u ushbu vositalarning ishlashi va ishlashining umumiy tamoyillari va ularni boshqarish usullarini o'z ichiga oladi.
Musiqa informatikasi amaliy fan sifatida:
• musiqiy axborot jarayonlaridagi qonuniyatlarni o'rganish (tovushli axborotni to'plash, qayta ishlash, tarqatish);
• inson faoliyatining musiqa bilan bog'liq sohalarida kommunikatsiyalarning axborot modellarini yaratish;
• musiqa sohasida axborot tizimlari va texnologiyalarini ishlab chiqish va ularning hayot aylanishi bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish: loyihalash va ishlab chiqish bosqichlari; ishlab chiqarish; ishlashi va boshqalar.
Musiqiy informatikaning asosiy vazifasi musiqa ma'lumotlarini o'zgartirish usullari va vositalarini ishlab chiqish va undan texnologiyani tartibga solish uchun foydalanishdan iborat.