2-ma’ruza. Kompleks birikmalarning sinflanishi. Verner-Miolati qatori

2-ma’ruza. Kompleks birikmalarning sinflanishi.
Verner-Miolati qatori.
- koordinatsion birikmalarning sinflanishi (kationli, neytral, anionli komplekslar),
- Verner-Miolatining oraliq qatori,
- kompleks birikmalarning eritmadagi elektr o`tkazuvchanligi,
- organik erituvchilarda molyar elektr o`tkazuvchanlik.
Kompleks birikma ichki sfera zaryadiga ko’ra:
a) kationli [Al(H₂O)₆]³⁺Cl₃; [Zn(NH₃)₄]²⁺Cl₂,
b) anionli K₂[PtCl₄]^2; Na₃[AlF₆]^3,
c) neytral [Fe²⁺(C₅H₅^)₂]⁰; [Pt(NH₃)₂Cl₂]⁰.
Ammo kompleks birikmalar juda xilma-xil va deyarli bu sinflanishga e’tibor berilmaydi.
Tuzilishiga ko’ra koordinatsion birikmalar asosan 5 ga bo’linadi:
1. Molekulyar monodentatli ligandlar tutgan kompleks birikmalar. Masalan, H₂O – akvokomplekslar, NH₃ – ammiakatlar, NO – nitrozillli va CO – karbonilli kompleks birikmalar.
2. Atsidokomplekslar, ya’ni tarkibida Cl^, F^, SO₄^2 va hokazo kabi kislota qoldig’i saqlagan kompleks birikmalar.
3. Ko’p yadroli kompleks birikmalar. Masalan,
[(NH₃)₅Cr – NH₂ – Cr(NH₃)₅]⁵⁺
Al₂Cl₆

4. Halqali, ya’ni polidentatli ligandlar tutgan kompleks birikmalar(xelatlar):
a) molekulyar kompleks birikmalar

b) ichki molekulyar kompleks birikmalar

5. -orbitallari bilan koordinatsion bog’hosil qilgan ligandlarning kompleks birikmalari (alkenli kompleks birikmalar, sendvich birikmalar, karbonillar, sianidlar, nitrozillar).

Ferrotsen 1951 yilda sintez qilindi. Uning tuzilishini aniqlagan E. Fisher va J. Uilkinson Nobel mukofotini olishga sazovor bo’ldilar.
Ferrotsendagi Fe(II) o’rnini boshqa metall egallashi mumkin – [Ni(C₅H₅)₂]. Bundan tashqari ferrotsenning siklopenten halqalari ham almashinish reaksiyalariga kirishadi:

Dibenzolxrom – [Cr(C₆H₆)₂] 1919 yilda sintez qilindi, ammo uning tuzilishi 1945 yilda aniqlandi. Bu birikmada ham xrom benzol bilan sendvich shaklida birikkan. Dibenzolxrom 284^oC da suyuqlanadi, suvda yomon, organic erituvchilarda yaxshi eriydigan diamagnit modda. Ikkita benzol yadrosidagi 12 ta p-elektronning -bog’lari xromning 6 ta bo’sh orbitallari bilan donor-akseptor bog’ hosil qiladi. Ikkinchi tomondan xromning 3 ta electron jufti benzol molekulasidagi bo’sh -orbital bilan d--dativ bog’ hosil qiladi. Shuning uchun sendvich strukturali birikmalar -komplekslar jumlasiga kiradi.