|
1. Birinchidan, tarbiyachi bolani kattalardagi ma'lum bir jamoat vakili, ma'lum bir turmush tarzining tashuvchisi sifatida qabul qiladi. Kattalar, o'qituvchilar, qoida tariqasida, ularning namoyon bo'lishining ushbu xususiyatlarini nazorat qilmaydi; ular parallel pedagogik harakatlar darajasida "ishlaydi" va ko'pincha o'zlarining maqsadli harakatlari bilan to'qnashadilar.
2. Ikkinchidan, tarbiyachi, shuningdek, ta'limning ijtimoiylashuv kanallari orqali ochiq, maqsadga muvofiq harakat qilishi mumkin. Bunday pozitsiya bilan bola bilan to'g'ridan-to'g'ri shaxsiy munosabatlar hal qiluvchi rol o'ynaydi: ular qanchalik chuqurroq va insonparvarroq bo'lsa, tarbiyachining "ijtimoiy subyektligi" shuncha ko'p bola tomonidan yumshoqroq va tabiiyroq qabul qilinadi. Shu bilan birga, tarbiyachining o'zi ham kattalar bilan jamiyat bilan o'zaro aloqada ijtimoiylashuv obyekti bo'lishni to'xtatmaydi.
Ijtimoiylashuv jarayonida o'quvchining asosiy xarakteristikasi ma'lum ijtimoiy tajribani tashuvchisidir. Bolalik davrida bola o'zini ijtimoiy-tabiiy muhitdan hali ajratib turolmaydi. Ammo tafakkur va nutqning rivojlanishi bilan u ma'lum bir turmush tarzi sharoitida o'zini ko'proq anglay boshlaydi.
Maqsad ijtimoiylashuv jarayonining tarkibiy qismi sifatida o'z-o'zidan mavjud emas, go'yo u ijtimoiylashuvning barcha vositalariga kiritilgan: u ta'lim va kommunikativ shakllarda e'lon qilinadi, normativ modellarda, stereotiplar va an'analarda ifodalanadi, xatti-harakatlarning stimulyatori va regulyatorlari sifatida taqdim etiladi. Pedagogik nuqtai nazardan, ijtimoiylashuv maqsadining ushbu xususiyatini anglash, ta'lim va o'z-o'zini tarbiyalash mavzusini tashkil etuvchi "maqsad - motiv" tizimidagi shaxsning tanlab olingan harakatlari.
Ijtimoiylashuv jarayonining barcha ko'rib chiqilgan tarkibiy qismlari yagona pedagogik tizimning tarkibiy qismlari sifatida bog'langan.
Ijtimoiylashuv jarayonining asosiy tarkibiy qismlarining o'zaro ta'siri mexanizmi qanday? Zamonaviy ilm-fanda shaxsning ijtimoiy rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchi subyektning ikki lahzasi (ikki komponenti) - potentsial va dolzarbligi o'rtasidagi ziddiyatdir. Ushbu qarama-qarshiliklar muqarrar ravishda "mavzuga va uning haqiqiy hayotiga qo'yilgan ijtimoiy talablarning obyektiv tizimi" ning "to'qnashuv nuqtasida" paydo bo'ladi. L. I. Antsyferovaning ishonchli bayonotiga ko'ra, inson "o'zini butun dunyo bilan munosabatlari to'g'risida doimo aytib beradigan va ichki polemikada nazarda tutilgan suhbatdoshlar bilan o'zini tasdiqlaydigan, himoya qiladigan, qoralaydigan, o'zgartiradigan va takomillashtiradigan odamdir". .
Boshqacha qilib aytganda, ijtimoiylashuv jarayonining mexanizmi shaxsiy xususiyatga ega va shaxs faoliyati orqali amalga oshiriladi. Ma'lumki, faoliyatni tashkil etish, uni rag'batlantirish, tushunish, tajriba, rag'batlantirish ta'limning mohiyatidir, bu ijtimoiylashuv jarayonining pedagogik mohiyatini bevosita ko'rsatib beradi. Tarbiya shunchaki to'g'ridan-to'g'ri ta'sir shakllaridan, kattalar va bolalarning birgalikdagi harakatlaridan ijtimoiylashuv jarayoni asta-sekin o'zini tutishni boshqarishga, o'sib borayotgan bolaning o'z tashabbusi va mas'uliyatiga o'tishiga yordam beradi.
Bolaning ijtimoiylashuvi xususan insonning ijtimoiy moslashuvi uning hamma narsani egallashga bo’lgan obyekttiv ehtiyoji jarayonida paydo bo’ladi. Biroq bu bilan uzviy ravishda bola boshqa bir obyekttiv ehtiyoj -o’ziga xosligini namoyon qilish hissi ham shakllanadi. Bola uni yuzaga chiqarish uchun turli usul va vositalarni qidira boshlaydi va buning natijasida uning individuallashuvi ro’y beradi. Bu hodisa shunda namoyon bo’ladiki, shaxsning ijtimoiy ahamiyatga ega hislatlari individual, faqat shu shaxsga tegishli tarzda namoyon bo’ladi, uning ijtimoiy yurish-turishi takrorlanmas jihatlarga ega bo’ladi. SHunday qilib bolaning ijtimoiy rivojlanishi ikki o’zaro bog’liq yo’nalishda olib boriladi: ijtimoiylashuv ( ijtimoiy madaniy tajriba madaniyatni o’zlashtirish) va individuallashuv (niustaqillik, nisbiy o’ziga xoslikni qo’lga kiritish). SHu tarzda ijtimoiylashuv tushunchasi zamonaviy fanda moslashuv (birlashish) va individuallashuv jarayonlari bilan bog’liq ijtimoiylashuv jarayonining mazmuni inson(bola)ning aniq bir jamiyat sharoitlariga moslashuvidir. Moslashuv subyekt va ijtimoiy muhit faolliklarining yaqinlashuv jarayoni va natijasidir. (J.Pia Je, R.Mertoj).
Ijtimoiy moslashuv esa ijtimoiy muhit talablariga insonning munosabat bildirishidir. SHunday qilib, ijtimoiylashuv (moslashuv) individning ijtimoiy mavjudodga aylanish jarayoni va natijasidir.
Indivuallashuv insonning xali yoshligidayoq paydo bo’ladigan obyekttiv ehtiyojlari bilan bog’liq jamiyatdagi o’z-o’zini egallashdir. Bu ehtiyoj:
a) o’z qarashlariga ega bo’lish;
b) o’ziga xosliklariga ega bo’lish;
v) unga tegishli bo’lgan masalalarni hal qilish, uning o’z darajasini aniqlab olishiga xalaqit beradigan hayotiy holatlarga qarshi turish xohishi sifatida namoyon bo’ladi.
Agar shaxsning jamiyatga kirishida ijtimoiylashuv va individuaalashuv jarayonlari o’rtasida tenglik yuzaga kelsa, insonning jamiyatga yaqinlashuvi ro’y beradi. SHu bilan birga bu yerda shaxs va muhitning o’zaro ta’sir etish ham sodir bo’ladi. SHunday qilib, muvaffaqqiyatli ijtimoiylashuv moslashuv va individuallashuv o’rtasida muvozanat saqlangandagina amalga oshishi mumkin. Bu jarayon 3 asosiy sohada amalga oshadi:
faoliyat-turlarning kengayishi, uning shakl va vositalarini qo’lga kiritish, erkin mo’ljal
olish.
- muomala-muomala doirasini kengaytirish, uning mazmunini chuqurlashtirish, xulq- atvor me’yorlarini o’zlashtirish.
- anglash-shaxsiy men obrazini faoliyatning faol ishtirokchisi sifatida shakllantirish, o’z ijtimoiy mansubligi va o’rnini anglash, o’ziga baho beris hni shakllantirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
