2-ma’ruza. Ideal gaz qonunlari. Gaz holati tenglamalari. Boyl-Mariott, Sharl va Gey-Lyussak qonunlari reja

O‘zgarmas temperaturada berilgan miqdor gazning xajmi uning bosimiga teskari 
proporsional
bo„ladi, yahni
P x V = const 
Bunda 
P
- gazning bosimi, 
V
- xajmi. 
Bu qonunni birinchi marta 1662 yilda Boyl-Mariot tahriflagani uchun Boyl-Mariot 
qonuni deyiladi.
Fizik-kimyodan qonun qoidalarni ifodalashning grafik usullaridan ham keng 
foydalaniladi. Bosimning xajmga bog„liqligini diagrammada tasvirlasak, teng tomonli giperbola 
xosil bo„ladi. Giperbolalar turli temperaturadagi bir xil miqdor gazga taaluqlidir. Bu egri 
chiziqlar ideal gazning izotermalari deyiladi. 
Gazlarga oid ikkinchi qonun Gey-Lyussak qonuni deyiladi va u o„zgarmas bosimda 
temperatura o„zgarganda gazning bosimi qanday o„zgarishni ifodalaydi: 
O‘zgarmas bosimda berilgan miqdor gazning xajmi absolyut
temperaturaga to‘g‘ri 
proporsional bo‘ladi.
Bu qonunning matematik ifodasi quyidagicha: 

---

V = const 

 
 
 
 T 
Bunda 
T
- absolyut temperatura (273, 16 + t). 
Agar xajm o„zgarmas bo„lsa, o„zgarmas miqdordagi gazning bosimi absolyut 
temperaturaga to„g„ri proporsional ravishda o„zgaradi: 
R = const 
 T 
Gazlarning xolati bosim, xajm va temperaturaga bog„liq bo„lgani sababli bu 3 kattalikni 
ifodalovchi tenglama gazning xolat tenglamasi deyiladi. Bu tenglamani keltirib chiqarish va 
tushunish uchun Avogadro qonunini ham bilish kerak. Avogadro qonuniga ko„ra 
bir xil 
temperatura va bir xil bosimdagi turli gazlarni teng xajmlardagi molekulalar soni o‘zaro
teng 
bo‘ladi.
Ideal gazning xolat tenglamasi Boyl-Mariot va Gey-Lyussak qonunlarini birlashtirib, 
Avogadro qonunini hisobga olish yo„li bilan keltirib chiqarilgan. U quyidagicha ifodalanadi: