2-Maruza Biosfera. Tabiiy resurslar, ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi. Suv va Tuproq resurslari va uni muhofazasi. O‘simlik, hayvonot dunyosi va ularni muhofaza qilish

3.3 Tuproq eroziyasi, turlari. Tuproq eroziyasiga qarshi kurashish yo`llari.
Suv, shamol va antropogen omillar tuproqga salbiy ta‘sir etishi natijasida uning ustki 
unumdor qatlamini yuvilib va uchib ketishiga 
eroziya
(lotinchada 
erosia
– kemirilish, emirilish) 
deyiladi. Eroziya jarayonlari kelib chiqishiga ko‘ra, 
normal, tezlashgan 
va
antropogen
eroziyalarga 
ajratilad. 
Tabiatda shamol va suv ta'sirida tuproqning emirilishi yoki eroziyasi kuzatiladi.
Lekin 
bugungi kunda kishilarning tuproqqa noto'g'ri munosabatda bo'lishi tufayli, ya'ni tik erlarni noto'g'ri 
haydash, bostirib sug'orish, o'simliklarga noto'g'ri munosabatda bo'lishi, qayta sho'rlanish, zaxarli 
kimyoviy moddalar solish va boshqalar tuproq eroziyasini vujudga keltirib chiqaradi. Ma'lumotlarga 
ko'ra, har kuni Yer yuzida eroziya natijasida 3500 gektar unumdor tuproqli erlar ishdan chiqadi. Suv 
eroziyasi ko'proq tog' oldi va tog'li rayonlarda, shamol erozmiyasi kuzatiladi. 
Shamol eroziyasi yoki deflyatsiya tuproqning quruq va mayda zarrachalarini shamol ta‘sirida 
uchirilishidan kelib chiqadi. Quruq, yengil, qumoq tuproqlar, nam tuproqqa nisbatan bunday 
eroziyaga ko‘p uchraydi. Shuning uchun qurg‘oqchil rayonlarda 
shamol eroziyasi 
uchraydi. 
Suv eroziyasi 
ko‘pincha sug‘oriladigan dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan, qiyalik joylarda 
kuzatiladi. Bunda o‘simlik uchun zarur bo‘lgan gumus va boshqa ozuqa elementlari yuvilib ketadi. 
Unumdorlik pasayib sug‘orish shahobchalari ham ishdan chiqadi. 
Antropogen eroziya
– suvva shamol bilan bog‘liq ravishda insonning xo‘jalik faoliyatini 
noto‘g‘ri yurgizilishi tufayliyuzaga keladi. Antropogen eroziya tuproq resurslaridan noto'g'ri 
foydalanishining oqibati bo'lib, uning asosiy sabablari o'rmon va to'qaylarni qirqib yuborish, 
yaylovlarda chorva mollarini boqish normasiga amal qilmaslik, dehqonchilik yuritishning noto'g'ri 
usullaridan foydalanish va boshqalardir. 
Eroziya jarayonlarining oldini olish uchun o'simlik qoplamini tiklash, agrotexnik tadbirlarni 
to'g'ri olib borish, yashil himoya qalqonlarini bunyod qilish, gidrotexnik tadbirlarni rejali o'tkazish 
va boshqalar kiradi. 
Oltmishinchi yillarda almashlab ekish usuli tanqid qilinib, ancha yillar davomida ta'qiqlab 
qo'yildi. Keyinchalik ko'p mintaqalarda monokultura tufayli almashlab ekishni keng joriy etish 
imkoni bo'lmay qoldi. Natijada erning unumdorligi borgan sari kamaya bordi.