2-Maruza Biosfera. Tabiiy resurslar, ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi. Suv va Tuproq resurslari va uni muhofazasi. O‘simlik, hayvonot dunyosi va ularni muhofaza qilish

Radioaktivlikning biosferaga ta`siri. Kislotali yomg’irlar, fotokimyoviy smog. Chiqindilar 
muammosi. Qayta ishlash texnologiyalari. 
Radioaktiv ifloslanishning
manbalari atom va vodorod bombalarini sinovdan o‘tkazish bo‘lsa 
bundan tashqari ridioaktiv ifloslanish yadro qurollarini tayyorlashda elektrostantsiyalarining atom 
reaktorlari va radiaktiv chiqindilardan atmosferaga tarqaladi. 
Inson va boshqa tirik organizmlar uchun atmosfera havosining freonlar bilan ifloslanishi jiddiy 
salbiy oqibatlarga olib keladi. Ulardan sovutgich qurilmalarida, yarim o‘tkazgichlar va aerozol 
balonchalar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Freonlar ozon qatlamiga ta‘sir yetadi. Ular qisqa 
to‘lqinli ul`trabinafsha nurlar ta‘sirida parchalanadi natijada xlor, ftorlarga ajraladi. Natijada xlor va 

---

ftorlar ozon bilan o‘zaro ta‘sir etadi. Ozon qatlamining siyraklashishi havfli yerlarga ultrabinafsha 
nurlarning kirib kelishi natijasida teri raki kasalligi ortishiga sababchi bo‘lmoqda. 
Havoning ifloslanishi natijasida odamlarda darmonsizlanish, ish qobiliyatini pasayishi, yo‘tal, 
bosh aylanishi, ovoz boylamlarining siqilishi, o‘pka, ko‘z bilan bog‘liq har xil kasalliklar 
organizmning umumiy zaharlanishi, kasallikka qarshi kurashishning susayishi kabilar kelib chiqadi. 
Atmosferani ifloslanishiga qarshi kurashish juda murakkab va ko‘p qirralidir. Shuningdek, 
katta kuch va mablag‘ talab etadi. Atmosfera havosini muhofaza qilish uchun quyidagi chora-
tadbirlarni qo‘llash lozim: 
1. Havfli moddalarni hosil bo‘lishini bartaraf etuvchi mavjud texnologiyalarni 
takomillashtirish. Yangi texnologik jarayonlarni joriy etish; 
2. Yoqilg‘i tarkibi apparatlar va karbyuratorlarni yaxshilash, tozalovchi qurilmalar yordamida 
atmosferaga chiqindilar chiqishini kamaytirish va bartaraf etish; 
3. Zararli chiqindilar chiqaruvchi manbalarni to‘g‘ri joylashtirish orqali atmosferani 
ifloslanishini oldini olish va yashil maydonlarni kengaytirish. 
Agar atmosferada uz-uzini tabiiy tozalash jaraeni bulmaganda edi, er kurrasida xavo juda 
ifloslanib xaet uchun xavf vujudga kelgan bular edi. Tabiiy tozalanish jaraeni shundan iboratki, 
atmosfera xavosi tarkibini sekin ekkan emgir (2 mm soatda) 28%, kor 80-90 %, usimliklar 70 % 
tozalaydi. Bir pushtali daraxtzorlar -10 % ga ikki polosalilari 65% tozalaydi. Bir gektar urmon 
daraxtlarining barglari orkali atmosfera xavosini, 2 tonna ammiakdan, 80 tonna SO (oltingugurt 
oksidi) dan tozalaydi. Atmosfera xavosini tozalashda tol daraxti eng yaxshi tozalagich xisoblanadi. 
Bir gektar tolzor 3-4 ga sosna, el daraxtlarining xususiyatlarini bajaradi. Usimliklar uzidan fitonicit 
fermentini ajratib chikaradi, bu ferment uz navbatida yukumli kasallik tarkatuvchi mikroblarni 
yukotish xususiyatiga ega. Shu sababli urmon xavosining 1 m da 100-300 sanoat korxonalari 
atrofidagi xavo tarkibida 6000-10000 tagacha bakteriyalar, mikroblar mavjud buladi.
Tuprokda yashovchi mikroorganizmlar xam atmosfera xavosini zaxarli chikindilardan tozalash 
xususiyatiga ega. 1 gektar maydonda yashovchi shunday mikrorganizmlar 8 tonnagacha uglerod 
oltingugurt, azot oksidlarini zararsizlantirish kobiliyatiga ega. Eginlar iflos moddalarni xavodan 
yuvadi, shamollar ifloslovchi moddalarni uchirib, bir joydan ikkinchi joyga kuchiradi. Tuprokka 
eki suv yuzasiga tushgan iflos moddalar vakt utishi bilan reakciyaga kiradi. Yangi koncerogen 
moddalarni xosil kiladi eki neytrallashada. Lekin sanoat, ayniksa ekilgi sanoati tarakkiy etgan, 
transporti rivojlangan, kishlok xujaligi mexanizaciyalashgan, ximiyalashgan, axolining kupayib,
urbanizaciya jaraeni kuchaetgan bizning asrimizda atmosferaning sun`iy ifloslanishi tabiiy 
tozalanishga nisbatan ustunlik kilmokda.
 
Shu sababli atmosfera uz-uzini tabiiy xolda tozalaydi deb xotirjam bulish juda katta salbiy 
okibatlarni keltirib chikarishi mumkin. Shu tufayli atmosferaning sun`iy ifloslinishidan tozalash 
yullarini joriy etish, unioldini olish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.