2-Maruza Biosfera. Tabiiy resurslar, ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi. Suv va Tuproq resurslari va uni muhofazasi. O‘simlik, hayvonot dunyosi va ularni muhofaza qilish

Chiqindilar muammosi 
Atrof-muhitni ishlab chiqarish va iste‘mol qilish chiqindilaridan muhofaza qilish, tabiiy 
resurslardan oqilona va kompleks foydalanish hamda ekologik toza texnologiyalarni 
amaliyotga tatbiq etish muammolari, ayni chog‗da, dolzarb hisoblanadi. Energetika, rangli va 
qora metallurgiya, kimyo sanoati va qurilish industriyasi obyektlari chiqindilarni hosil qiluvchi, 
atrof-muhitni ifloslantiruvchi asosiy manbalar hisoblanadi. 
Shaharlarda qattiq maishiy chiqindilar va katta o‗lchamli axlatlar yig‗ilmoqda-ki, ular 
o‗z vaqtida va to‗g‗ri olib chiqilmasa hamda zararsizlantirilmasa, atrof tabiiy muhitni jiddiy 
ifloslantirishi mumkin.
Qattiq maishiy chiqindilarning chiqindixonalarda to‗planib qolishi, changlarning hosil 
bo‗lishiga va yoqimsiz hidlarning tarqalishiga olib keladi. Bir qator mamlakatlarda 
chiqindilarni utilizatsiya qilish - kuydirish, poligonlarga ko‗mish yoki yig‗ish, shuningdek 
kompostlash texnologiyalari bilan amalga oshiriladi (2-jadval). 
O‗zbekistonda har yili 100 million tonnadan ortiq sanoat chiqindilari hosil bo‗ladi, 
ularning 14 % i toksik (zaharli) toifaga mansub hisoblanadi. Bundan tashqari, Respublikamiz
hududida va unga yaqin hududlarda radioaktiv rudalarni qazib olish o‗tgan asrning 40-yillarida 

---

kuchaygan. Shu davr mobaynida 150 ga yaqin radioaktiv ifloslanish maydonlari paydo bo‗ldi. 
O‗zbekistonning Andijon viloyatidan 30 kilometr uzoq masofada joylashgan Qirg‗iziston 
Respublikasining Maylu-Su daryosi qirg‗oqlari bo‗ylab joylashgan umumiy hajmi 2,5 million 
m
3
bo‗lgan radioaktiv chiqindilar ko‗milgan 23 ta ombor va 13 ta balanslangan rudalar 
to‗plamlari mintaqaviy ekologik falokat yuzaga kelishida katta xavfga ega. Sel kelishi va yer 
ko‗chishi hollari yuz berganda radioaktiv chiqindilar Maylu-Su, Qoradaryo va Sirdaryo 
suvlariga tushishi mumkin, bu esa 1,5 million kishi yashaydigan 300 km
2
maydondagi 
O‗zbekiston hududini radioaktiv chiqindilar bilan ifloslanishiga olib keladi. Radioaktiv 
chiqindilar tarkibini radionuklidlar va sinov maydonlaridagi yadro portlashlar tashkil etadi. 
Radionuklidlar o‗zidan radioaktiv nur chiqaradigan elementlarning izotoplari hisoblanadi.
Hozirgi paytda, Mayluu-Suu daryosi vodiysida reabilitatsiya ishlari davom etmoqda. 
Chiqindilar hosil bo‗ladigan korxonalar ustidan davlat nazoratini ―Chiqindilar 
to‗g‗risida‖ gi (2002 yil) Qonunga muvofiq, O‗zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza 
qilish davlat qo‗mitasi amalga oshiradi.