2-Маъруза Бино ва иншоотлар ҳақида тушунчалар Режа

Биноларнинг классификацияси туркумлари. 
Ҳар қандай бино қуйидаги асосий талабларга жавоб бериши керак: 

вазифасига мувофиқлиги, яъни бино қайси жараёнга мақсадга 
мўлжалланган бўлса, у шу жараён талабига тўлиқ жавоб бериши керак яшаш 
учун қулай, дам олишга мослаштирилган, меҳнат қилишга қулай ва ҳоказо; 

техник томондан мувофиқлиги, яъни бино кишиларни ташқи 
таъсирлардан паст ёки юқори температура, ёғингарчилик, шамол ва 
бошқалардан тўла асраши, мустаҳкам ва устивор бўлиши, эксплуатация 
сифатларини узоқ йил давомида сақлаши лозим; 

бино кўриниши меъморчилик ва бадиийлик талабларига мос ҳолда 
танланиш, унинг ташқи экстерьер ва ички интерьер кўриниши чиройли, 
шинам, атроф-муҳит билан уйғунлашган бўлиши керак; 

иқтисодий жиҳатдан қулайлиги, яъни бино ва иншоот қурилишида 
меҳнат сарфини камайтириш, қурилиш материаллари ҳамда вақтни тежаш 
кўзда тутилади. 
Бинолар вазифасига мувофиқлигига кўра икки гуруҳга: асосий ва 
ёрдамчи вазифаларга мўлжалланган биноларга бўлинади. Масалан, мактаб 
биносининг асосий вазифаси ўқувчиларни ўқитишга мўлжалланган, шунинг 
учун ҳам бу бино асосан ўқитиш хоналаридан ўқув синфи, лабораториялар ва 
ҳоказолардан иборат бўлиши керак. Аммо бу бинода ёрдамчи вазифага 
мўлжалланган хоналар, яъни овқатланиш хонаси оммавий тадбирлар учун 

---

мўлжалланган хоналар, мактаб ўқитувчилари ва бошлиқлари хоналари ҳам 
мавжуд бўлиши керак. 
Бинода асосий ва ёрдамчи вазифага мўлжалланган хоналарни бир-бири 
билан туташтирувчи, кишилар ҳаракатини таъминлайдиган жойлар ҳам 
бўлади. Бу жойлар коммуникация хоналари деб аталади. Буларга коридорлар 
йўлаклар, зиналар, даҳлизлар ва бошқалар киради. 
Бинодаги хоналарнинг ҳаммасида мўлжалланган вазифани бажариш 
учун оптимал, яъни муҳит яратилган бўлиши керак. Муҳит деганда жуда кўп 
омиллар, яъни хоналарнинг шинамлиги, асбоб-ускуналарнинг қулай 
жойлашганлиги, ҳаво муҳити ҳолати температура ва намлик, хонадаги ҳаво 
алмашиниши; товуш режими эшитишни таъминлаш ва шовқиндан ҳимоя 
қилиш; ёруғлик режими; кишиларни эвакуация қилиш чоғида ҳаракат 
қулайлиги ва хавсизлигини таъминлаш кабилар тушунилади. Бинони 
лойиҳалашда буларнинг ҳаммасини эътиборга олиш лозим. 
Бу талаблар биноларнинг ҳар бир тури ва унинг хоналари учун 
“Қурилиш нормалари ва қоидалари” ҚМҚ асосида амалга оширилади. 
Бинонинг техник мувофиқлигини бутун бинога ёки унинг айрим 
элементларига 
таъсир 
этаётган 
ҳамма 
ташқи 
кучлар 
бўйича 
конструкцияларини ҳисоблаш орқали аниқланади. Бу таъсирлар ташқи куч ёки 
муҳит таъсири кўринишида бўлиши мумкин. 
Ташқи кучларга бино элементлари қисмларининг хусусий оғирлиги 
доимий юклар, ускуналар, кишилар, қор оғирлиги, шамолнинг таъсир кучи 
муваққат юклар, ер қимирлаши ва окуналарнинг тасодифий бузилиши 
аварияси натижасидаги таъсирлар ва бошқалар киради. 
Муҳит таъсирига эса температуранинг таъсири конструкция чизиқли 
ўлчамларининг ўзгаришига олиб келади, атмосфера ва тупроқ намлиги 
таъсири конструкция материали хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади, 
ҳаво оқими йўналишининг таъсири хона ичидаги микро иқлимнинг 
ўзгаришига олиб келади; қуёш нури энергиясининг таъсири конструкция 
материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади, ҳаво 
таркибидаги агрессив кимёвий бирикмалар таъсири конструкцияларнинг 
емирилишига ва бузилишига олиб келади, биологик таъсир микроорганизмлар 
ва қурт-қумурсқалар конструкцияни емиради, бино ичидаги ёки 
ташқарисидаги шовқин таъсиридан хонанинг нормал акустик режимини 
бузилиши киради. 
Юқорида келтирилган таъсирларни ҳисобга олган ҳолда бинолар 
мустаҳкамлик, устиворлик ва пишиқлик узоқ вақт бузилмаслик талабларини 
қондириши керак. 
Бино мустаҳкамлиги деганда унинг ташқи кучлар таъсиридан узоқ вақт 
бузилмасдан ҳамда ортиқча деформацияга учрамасдан ўз вазифасини бажариб 
туриши тушунилади. 
Бинони ташқи таъсирдан ўз мувозанатини оқлаб туриши бинонинг 
устиворлиги турғунлиги деб аталади. 
Қурилиш нормалари ва қоидаларига ҚМҚ кўра