2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

1

Y = ---------- (a+I+G);

1-b

Bu yerda: 1/(1-b) – yopiq iqtisodiyotda soliqqa tortish hisobga olinmagan vaziyatda xarajatlar mul’tiplikatori;

(a+I+G) – avtonom xarajatlar;

b=MPC – istemolga chegaralangan moyillik bo’lib mul’tiplikator miqdorini belgilovchi asosiy omildir.

Soliqqa tortish hisobga olinganda iste’mol funksiyasi o’zgaradi va C=a+b(1-t)Y ko’rinishni oladi. Bu tenglamani asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib yechsak, quyidagi natijani olamiz:

1

Y= --------------- (a+I+G)

1-b ( 1-t)

Bu yerda: 1 / (1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar mul’tiplikatori;

t – chegaraviy soliq stavkasi.

t =ΔY/ΔT

Bu yerda: ΔT – to’lanadigan soliqlar miqdorining o’sishi;

ΔY – daromadlarning o’sishi.

Progressiv soliq tizimi mul’tiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish hamda bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.

Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar mul’tiplikatori soliqqa tortish hisobga olinmagan holdagi soliq mul’tiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va mal’tiplikatsiya samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda ham ko’zga tashlanadi. SHuningdek ochiq iqtisodiyotda oshgan daromadlarning bir qismi importga yo’naltirilishi oqibatida muomaladan chiqib ketishi tufayli mul’tiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.

Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari mul’tiplikator va muvozanatli ishlab chiqarish hajmi quyidagi tenglamalar sistemasini yechib topiladi: