2-Laboratoriya mashg’uloti

2. Tarmokli semantik modellar
Bu modellarning asosida tarmoklar, chukkilar va yoylar tushunchasi eta-di.Tarmoklar oddiy va ierarxik buladi, unda chukkilar - bu ba’zi bir tushun-chalar, moxiyatlar, ob’ektlar, vokealar, jaraenlar eki xodisalardir. Bu moxi-yatlar urtasidagi munosabatlar yoylar bilan aks ettiriladi. Abstrakt eki anik ob’ektlar odatda tushunchalar buladilar, munosabatlar esa bu («bu» («is»), “bir kismi buladi”, “tegishli”, “sevadi” kurinishidagi alokalar. Oddiy tar-moklar ichki tuzilishga ega emas, ierarxik tarmoklarda esa ba’zi bir chukkilar ichki tuzilishga egalar. Munosabatlarning kuyidagi uchta turini mavjudligi semantik tarmoklarning xarakterli xususiyatlari buladi:

• 
  sinf - sinfning elementi
  
• 
  xususiyat - ma’no
  
• 
  sinf elementining misoli
  

Oddiy semantik tarmokning parchasini keltiramiz. Ikromga ba’zi bir vakt t1 dan t2 gacha davomida “Lada” avtomobili tegishli. U B1 xodisasida mulk egasi buladi. Ikrom “Odam” kupligida element buladi, uning avtomobili esa “avtomobil - VAZ” kupligida elementdir. B1 xodisasi “egallik kilish” xodisalar kupligida element buladi, u “vaziyatlar” kupligida kupchilikcha bu-ladi. “E” eyi kupchilikning elementini bildiradi, “P” eyi kupchilikchani bildiradi. “PR” eyi kesishmaydigan xar xil kupchilikmani bildiradi. “ER” eyi kesishmaydigan xar xil elementdir.

Ierarxik semantik tarmoklarda tarmoklarni tarmokchalarga bulinishi kuzda tutiladi va munosabatlar nafakat chukkilar urtasida, balki tarmokchalar urtasida xam urnatiladi.
Yukoridagi keltirilgan chizmada joylarning daraxti aks ettirilgan. R6 joyi uchun R4, R2, R0 joylari chegarasida etgan joylarning barcha chukkila-ri kurinadi, kolganlari esa kurinmaydi. “Kurinishlik” munosabati joylarni tartibga solingan kupchilik “istikbollar”da guruxlash imkoniyatini beradi.
Ierarxik tarmoklarni grafik tasvirlarining koidalari eki bitimla-rini kurib chikamiz.
1. Bir joyda etgan chukkilar va eylar tugri turt burchak eki kup burchak bi-lan cheklanadilar.
2. Ey uning nomi etgan joyga tegishli buladi.
3. Rj joyning ichida tasvirlagan Ri joyi avlod (ichki daraja) xisoblanadi, ya’ni Ri dan Rj “kurinadi”. Ri Rj da etgan super chukki sifatida kurib chiki-lishi mumkin.
Semantik tarmok kurinishidagi bilimlar bazasida echimni kidirish mu-ammosi kuyilgan savolga mos keluvchi ba’zi bir tarmokgacha tegishli tarmok kismini kidirish masalasidan iborat buladi.
Tarmokli semantik tarmokning asosiy avzalligi - insonning uzok mud-datli xotirasini tashkil kilish xakidagi zamonaviy tasavvurga mos kelishi-dadir. Modellarning kamchiligi - semantik tarmokka chikishni kidirishning murakkabligidir.