2. Iqlim oʻzgarishining tabiiy va antropogen sabablari Yerning global iqlimi, mikroiqlim, mahalliy iqlim haqida ma’lumot

Atmosferadagi issiqxona gazlari konsentratsiyasi oʻsishi. Issiqxona gazlari konsentratsiyasi (karbonat angidrid gazi, metan, azotning oksidi) XX asr mobaynida oʻsdi, hozirda esa bu oʻsish yanada tez quloch yoymoqda. CO2 konsentratsiyasi 1750-yilgacha 280 rrm (qismlardan milliongacha), 2000-yilgacha 370 rrm ga oʻsdi. 2100-yilda CO2 konsentratsiyasi 540 dan 970 rrm atrofida, asosan dunyo energetikasining rivojlanishiga qarab boradi. Issiqxona gazlari atmosferada uzoq muddat farqlanib turadi. Barcha CO2 chiqindilarining teng yarmi atmosferada 50-200-yil qoladi, bu vaqtda uning qolgan yarmi okeanlarga, quruqlik va oʻsimliklar olamiga soʻriladi. Bunda asosiy oʻrinni okeanlar egallaydi. Ayrim xulosalarga koʻra, taxminan 80% CO2 ning yutilishi va kislorod “ishlab chiqarish”i fitoplanktonga toʻgʻri keladi.
Yerdan foydalanishdagi oʻzgarishlar va urbanizatsiya. Keyingi 150-250-yil ichida yerdan foydalnishdagi oʻzgarishlar tufayli biomassa va tuproq uglerodi miqdori sezilarli darajada qisqardi, demak, yer ekotizimiga uglerod zahirasi ham kamaydi. Natijada atmosferaga katta miqdorda CO2 chiqa boshladi. Oʻrmon maydonlari, ayniqsa, tropik oʻlkalarda keskin qisardi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa Afrikada katta miqdordagi mollarning boqilishi sababali yaylovlar degaradatsiyasi kelib chiqdi. Bu nafaqat mahalliy iqlimga, balki global jarayonlarga salbiy ta’sir oʻtkazdi. Koʻplab hududlarda choʻllanish sodir boʻlmoqda.
Urbanizatsiya ham iqlim oʻzgarishiga yordam berdi. Hozir shaharlarda sayyoraning yarim aholisi hayot kechiradi. 1 million aholisi bor shaharlar kuniga 25 ming tonna CO2 va 300 ming tonna oqova suvlarni chiqaradi. Bundan tashqari, katta shaharlarda havo darajasi “issiq” obʻektlari: binolar, mashinalar va boshqalar tufayli birmuncha yuqori. Issiq iqlimli rivojlangan mamlakatlarda havoni konditsionerlashga isitish tizimiga sarflangandan koʻra koʻproq mablagʻ ishlatiladi. Ya’ni issiq havoga qarshi konditsionerlarni ishlatish isishni yanada kuchaytirmoqda.
Iqlim oʻzgrarishi oʻn va yuz yillar yoki bundanda ham uzoq muddatlarda vulqonlarning harakati, quyosh faolligining oʻzgarishi, okeanlar oqimi sirkulyatsiyasi yoki Yerdagi tub oʻzgarishlar kabi tabiiy jarayonlar kechuvi bilan amalga oshadi. Kishilik jamiyatining issiqxona va aerozol gazlarni atmosferaga koʻplab chiqarishi, Yer yuzining oʻzgarishi yoki ozon qatlamini oriqlanishi hisobiga ham iqlim oʻzgarishi mumkin. Global iqlim, biologik, geologik va kimyoviy jarayonlar tabiiy ekotizimlar bilan oʻzviy bogʻlangan. Ulardagi bir jarayonlar kechuvining oʻzgarishi boshqalariga ham ta’sir qiladi, aksariyat hollarda birinchisiga qaraganda ikkinchilarida ushbu oʻzgarishlar kuchliroq sodir boʻladi.