5-bilet
1. «Impuls» lotincha so’zidan kelib chiqqan bo’lib, lug’aviy ma’nosi «turtki» demakdir. Mexanikada bu atama bilan ikkita kattalik belgilanadi: kuch impulsi va jism impulsi.Jismlarning o’zaro ta’sir natijasi faqat kuchgagina emas, balki ularning o’zaro ta’sirlashish vaqtiga ham bog’liqdir. Bunga quyidagi tajribada ishonch hosil qilish mumkin.
Gorizontal oyna ustiga po’lat sharcha qo’yamiz. Sharchaning ustidan kuchli magnitli tez o’tkazamiz, sharcha joyidan salgina qo’zg’alganini sezamiz. Endi magnitni sharga ustidan sekinroq o’tkazib, tajribani takrorlaymiz. Bu holda sharcha harakatga keladi va magnit orqasidan ergashib harakatlanadi. Тajriba o’zaro ta’sir natijalari o’zaro ta’sir vaqtiga bog’liqligini ko’rsatadi. Shuning uchun fizikada kuch ta’sirini xarakterlash uchun maxsus kattalik–kuch impulsi kiritilgan. Kuchning biror vaqt oralig’idagi ta’sirining o’lchovi bo’lib hisoblanuvchi fizik vektor kattalikka kuch impulsi deb ataladi.Kuch impulsi kuchni uning ta’sir vaqtiga ko’paytmasi bilan o’lchanadi. Jism harakatini xarakterlash uchun faqat uning massasini yoki tezligini bilish yetarli emas. Shuning uchun mexanik harakatning o’lchovlaridan biri sifatida maxsus kattalik jism impulsi kiritilgan. Jism impulsi jism massasining uning harakatlanish tezligiga ko’paytmasi bilan o’lchanadi: m/s = 1kg 1m/s =1 kg p P = m Kuch impulsi va jism impulsi orasidagi bog’lanishni ko’rib o’taylik. Faraz qilaylik, m massali jism 0 tezlik bilan harakatlansin. Keyin bu jism t vaqt davomida boshqa jism bilan F kuch bilan o’zaro ta’sirlashsin. Bu o’zaro ta’sir jarayonida jism quyidagi tezlanish bilan harakatlansin: Biroq Nyutonning ikkinchi qonuni bo’yicha a= a = = yoki Ft = m0
Ft - kuch impulsi m0 - jismning o’zaro ta’sirlashguncha impulsi Impulsning saqlanish qonuni izolyatsiyalangan sistemalar uchun ta’riflanadi. Faqat bir-birlari bilan o’zaro ta’sirlashuvi va bu sistemaga kirmaydigan boshqa jismlar bilan o’zaro ta’sirlashmaydigan jismlar sistemasiga izolyatsiyalangan yoki yopiq sistema deyiladi.
2. Sirt taranglik (kapillyarlik)Suyuqlik sirtidagi molekulalarning o`zaro tortishish kuchi ma'lum bir kuchlanish holatini vujudga keltiradi. Bu hodisa sirt tarangligi deb ataladi va kapillyar idishlarda egri mensk vujudga keltiradi. Sirt egriligi botiq yoki qavariq shaklda bo`ladi, bu shakl esa idish devori bilan suyuqlik molekulalari orasidagi o`zaro ta'sir kuchiga bog`liq Sirt taranglik kuсhi Laplas formulasi bilan ifodalanadi: bu yerda σ – sirt taranglik koeffisiуenti; r1,r2 – bosh egrilik radiuslari.O`xshash kapillyar idishlar uchun: Suyuqliklar sirtining (ko`tarilish va pasayish) balandligi quyidagi formula bilan hisoblanadi: mm bu yerda d - idish diametri; k – o`zgarmas
kattalik bo`lib, suv uchun +30, spirt uchun +10, simob uchun -10.
Sirt taranglik kuchi aniq o`lchov asboblarining kapillyar naychalarini, filtrasiyani hisoblash masalalarida va boshqa gidravlik hisoblashlarda kerak bo`ladi. Ko`pchilik gidravlik masalalarda esa uning qiymati juda kiсhik bo`lgani uchun hisobga olinmaydi.
3. Har bir formulani vaqtga bog’lasak o’zgarmas tok quvvati uchun ifodalar hosil bo’ladi:
Ish Joul da va kuvvat Vatt larda o’lchanadi. Elеktrotеxnikada sistеmadan tashqari kilovatt-soat dеgan birlik ishlatiladi:
Qarshilikda bajarilgan ishning hammasi issiqlikka aylanadi., dеmak ajralib chiqqan issiqlik:
ga tеng. Bu ifodaga Joul-Lеnts qonuni dеb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |